THÔNG TẤN XÃ VIỆT NAM
Tài liệu tham khảo đặc biệt
Thứ tư, ngày 30/5/2012
TTXVN (Luân Đôn 26/5)
Trang tin phân tích của Viện Hoàng gia An ninh
Quốc phòng Anh mới đây đăng bài nhận định quan điểm của Viện này về tiến
trình cải cách dân chủ tại Mianma, nhận định về thách thức “cái bóng
Trung Quốc” trong việc Mianma tăng cường quan hệ với phương Tây, cũng
như những lợi ích của ASEAN từ công cuộc cải cách kinh tế và chính trị
của Mianma, nội dung như sau:
Những bước tiến thăm dò của Mianma hướng tới cải
cách dân chủ và nhân quyền đang nhận được phần thưởng là sự tái can dự
của phương Tây, thể hiện gần đây nhất là chuyến thăm của Thủ tướng Anh
David Cameron. Trong chuyến thăm lịch sử tới Mianma tháng 4/2012 –
chuyến thăm đầu tiên từ trước tới nay của một nhà lãnh đạo Anh đang tại
vị – David Cameron đã không hề dùng từ nào bóng gió khi ông kêu gọi bãi
bỏ các lệnh cấm vận. Chỉ vài tuần sau chiến thắng của nhà lãnh đạo mang
biểu tượng dân chủ thuộc Liên đoàn Dân chủ (NLD) đối lập Aung San Suu
Kyi, chuyến thăm đã tái củng cố mối quan tâm ngày càng tăng của phương
Tây đối với chính quyền có vẻ dân sự của Tổng thống Thein Sein, người đã
khiến nhiều nhà quan sát ngạc nhiên bởi một loạt các cải tổ kinh tế và
chính trị trong năm qua. Dưới sự cai trị của giới quân sự tàn bạo cho
tới cuộc tổng tuyển cử năm 2010, Mianma được cả thế giới biết đến như là
một vương quốc cô lập tô điểm bằng sự đàn áp chính trị và chủ nghĩa
phân biệt sắc tộc cố hữu. Bị tê liệt bởi các lệnh trừng phạt của phương
Tây và quản lý kinh tế yếu kém, Mianma gần như bị tách rời khỏi sự phục
hưng kinh tế tại Đông Nam Á, Tuy nhiên, viễn cảnh đó giờ đây có thể có
cơ hội thay đổi nếu như những bước tiến gần đây thực sự diễn ra.
Trong những tháng gần đây, chính quyền của ông
Thein Sein đã thả hàng trăm tù nhân chính trị, ký các thỏa thuận ngừng
bắn với các nhóm nổi loạn thiểu số xung khắc, và cho phép bà Suu Kyi
cùng NLD tham gia cuộc bầu cử địa phương. Trong bối cảnh chính trị ngày
càng cởi mở, đất nước này đã mời gọi đầu tư nước ngoài vào tận dụng các
cơ hội. Với nguồn nguyên liệu tự nhiên dồi dào, dân số trẻ và vị trí
chiến lược tại giao lộ của hai nền kinh tế khổng lồ đang lên là Ấn Độ và
Trung Quốc, Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự báo rằng Mianma có thể sẽ nổi lên là
“tiền tuyến kinh tế tại châu Á”. Trong khi các công cuộc cải tố có tiềm
năng để tạo ra những vận may bất ngờ về kinh tế và chính trị quốc gia
vô cùng lớn đối với Mianma thì những tác động khu vực đối với những bước
phát triển này đang bắt đầu định hình. Sự cởi mở của Mianma đã bắt đầu
chèo lái những bước chuyển đổi kinh tế và chính trị trong khu vực, trong
đó có sự thay đổi trong các mối quan hệ của Mianma với Trung Quốc, nhà
bảo trợ kinh tế và chính trị truyền thống của nước này, cũng như các cơ
hội kinh tế và chính trị mới của ASEAN.
Cái bóng của Trung Quốc
về mặt lịch sử, các mối quan hệ Trung Quốc-Mianma
được đánh dấu bằng sự nghi ngờ đối với sự hỗ trợ về vật chất và chính
trị đối với Đảng cộng sản Mianma. Các mối quan hệ được cải thiện sau khi
Trung Quốc ngừng hỗ trợ cho những người cộng sản vào giữa những năm
1980. Các mối quan hệ Trung Quốc-Mianma đã có được một sự thúc đẩy lớn
sau vụ trấn áp quân sự năm 1988 đối với những người biểu tình ủng hộ dân
chủ vốn mang lại sự chỉ trích rộng khắp từ cộng đồng quốc tế. Bị trói
chặt bởi các lệnh trừng phạt của phương Tây và sự cô lập quốc tế,
Nâypiđô đã buộc phải dựa vào Trung Quốc để tìm kiếm sự trợ giúp quân sự,
đầu tư y tế và ủng hộ ngoại giao. Trong hai thập kỷ qua, sự phụ thuộc
của Mianma vào Trung Quốc ngày càng mạnh mẽ khi Bắc Kinh trở thành nhà
hảo tâm về kinh tế và chính trị chủ chốt của quốc gia này. Trung Quốc đã
phủ quyết nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc lên án Mianma vi
phạm nhân quyền trong vụ đàn áp quân sự nhằm vào những người biểu tình
chống chính phủ năm 2007. Năm 2011, quan hệ thương mại song phương Trung
Quốc-Mianma lên tới 3,6 tỷ USD, củng cố vị thế của Bắc Kinh là đối tác
thương mại lớn nhất của Mianma. Trung Quốc cũng có những lợi ích to lớn
trong sự ổn định của Mianma vì có những khoản đầu tư chiến lược ngày
càng tăng tại quốc gia này.
Bắc Kinh coi Mianma là tuyến đường vận chuyển
đường biển thay thế tới Ấn Độ Dương và là một nguồn cung chính về nguyên
liệu tự nhiên cho nền kinh tế nước này. Người khổng lồ châu Á đang tham
gia vào việc xây dựng một loạt các dự án cơ sở hạ tầng lớn tại Mianma,
trong đó có các cảng biển, tuyến đường xe lửa và các đường ống dẫn dầu.
Một số trong các dự án đã gây phản ứng có dự án xây cảng nước sâu
Kvaukpyu và đường ống Shwe để vận chuyển dầu mỏ và khí đốt tới tỉnh Vân
Nam của Trung Quốc. Thêm vào đó, cảng bốc dỡ dầu thô dưới nước sâu và cơ
sở chứa dầu cũng đang được xây dựng tại đảo Maday để làm điểm dừng cuối
cho các tàu chở dầu từ Tây Á và châu Phi. Cơ sở hạ tầng năng lượng đó
sẽ cho phép Trung Quốc không phải vận chuyển qua eo biển Malacca phức
tạp và nhiều cướp biển, giảm đáng kể quãng đường vận chuyển.
Bất kể sự phụ thuộc lớn của Mianma vào sự hỗ trợ
về kinh tế và chính trị của Trung Quốc, hiện có một sự không hài lòng
lan rộng về ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh đối với quốc gia này.
Là một quốc gia độc lập mãnh liệt với lịch sử chống thực dân, Nâypiđô đã
thể hiện những ý định của mình khi nước này dừng dự án xây dựng đập
thủy điện Myitsone do sự phản ứng của công chúng gia tăng và những quan
ngại về môi trường tháng 9/2011. Việc dừng xây đập thủy điện trùng hợp
với việc thực hiện tiến trình cải cách nhằm lôi kéo các cường quốc
phương Tây và các nước láng giềng vào sự nghiệp thoát ra khỏi cái bóng
Trung Quốc của Mianma. Bắt đầu bằng chuyến thăm mở đường của Ngoại
trưởng Mỹ Hillary Clinton tháng 12/2011, Mỹ và các cường quốc phương Tây
đã có phản ứng tích cực hơn mức đơn thuần thừa nhận những lời đề nghị
của Mianma. Ngoài việc “gặm miếng bánh kinh tế Mianma lợi lộc”, các
cường quốc phương Tây cũng nỗ lực tìm cách giảm sự thống trị của Trung
Quốc tại khu vực, góp phần bổ sung cho bước chuyển chính sách đối ngoại
của Nâypiđô. về mặt cơ hội thì các công cuộc cải tổ được thực hiện trong
bối cảnh Mỹ chuyển trọng tâm sang châu Á-Thái Bình Dương. Quan điểm dịu
xuống của Mỹ đối với Mianma là kiên định với các mục tiêu của nước này
trong việc tái khẳng định sự hiện diện và ảnh hưởng tại khu vực.
Tuy nhiên, Nâypiđô nhận ra rằng nước này không
thể chống đỡ nổi việc xa lánh nước láng giềng khổng lồ. Chiếc ghế thường
trực tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và sức nặng về kinh tế to lớn
khiến Bắc Kinh là một đối tác không thế thiếu của Mianma. Do dó, cần
phải nhớ rằng Thein Sein đã ký hiệp ước đối tác chiến lược với Trung
Quốc trong chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên của ông tới Bắc Kinh tháng
5/2011. Chuyến thăm cũng còn có những cuộc thảo luận về khả năng các tàu
hải quân Trung Quốc cập cảng Bengal, cho phép Bắc Kinh bảo vệ các cơ sở
khí đốt và dầu mỏ của mình trên lãnh thổ Mianma và tăng cường sự hiện
diện tại Ấn Độ Dương. Ưu tiên dài hạn chủ chốt đối với Nâypiđô là kiểm
soát một cách hiệu quả các mối quan hệ truyền thống với Trung Quốc trong
khi tăng cường can dự với các cường quốc phương Tây – một thách thức
cân bằng nhạy cảm đòi hỏi tất cả những khéo léo và kỹ năng ngoại giao
của các nhà lãnh đạo Mianma.
Điệu nhảy tăng gô với ASEAN
Những cải cách muộn màng của Mianma cũng đã góp
phần gia tăng vị thế của ASEAN. Tổ chức khu vực vốn luôn khẳng định can
dự tích cực với Mianma này đã được “minh oan” bằng những bước tiến gần
đây của Nâypiđô. ASEAN cũng đã tăng cường sự hỗ trợ mạnh mẽ của mình đối
với công cuộc cải tổ và đã “thưởng” cho Mianma chiếc ghế chủ tịch luân
phiên vào năm 2014. Sự nổi lên của Nâypiđô trên sân khấu toàn cầu và khu
vực diễn ra vào thời điểm quan trọng đối với ASEAN và có cả tác động
kinh tế và chính trị đối với khu vực. Trước hết, ASEAN sẽ có sự tự tin
chính trị mới trước những chỉ trích từ lâu nay rằng tổ chức này nói
nhiều làm ít. Các cường quốc khu vực đã tung hô chính sách lặng lẽ thúc
giục Nâypiđô hướng tới cải cách dân chủ kéo dài nhiều thập kỷ của họ đã
mang lại hiệu quả và vẫn tuân thủ nguyên tắc không can thiệp công việc
nội bộ của ASEAN. Sự xác thực về “cách thức ASEAN” này diễn ra vào thời
điểm mà khu vực đang phải đối phó với nhiều thách thức lớn, chẳng hạn
như những căng thẳng ngày càng tăng với Trung Quốc tại Biển Đông và việc
tái tập hợp lực lượng của Mỹ ở khu vực.
Thứ hai, công cuộc cải tổ của Nâypiđô mang lại
một sự thúc đẩy mạnh mẽ hơn đối với mục tiêu thiết lập Cộng đồng Kinh tế
ASEAN vào năm 2015. Cộng đồng Kinh tế ASEAN nhằm mục tiêu thiết lập sự
hội nhập kinh tế khu vực thông qua khuyến khích các dòng chảy tự do của
hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, lao động có kỹ năng và nguồn vốn. Sự dồi dào
của nguồn nguyên liệu tự nhiên tại Mianma đã mang lại lợi ích cho khu
vực khi xét về nguồn nguyên liệu thô. Nâypiđô chắc chắn cũng sẽ có lợi
từ sự trở lại của nguồn lao động có kỹ năng từ số người dân đang sinh
sống ở nước ngoài, vốn đã phải bỏ đất nước ra đi do sự đàn áp chính trị
và ít cơ hội kinh tế.
Các tập đoàn lớn của ASEAN cũng đã bắt đầu đặt
cược vào tiềm tăng kinh tế to lớn của tiền tuyến kinh tế cuối cùng này.
Tập đoàn “Italian- Thai Development Co.” của Thái Lan đã khởi động một
dự án tham vọng xây dựng cảng nước sâu trị giá 50 tỷ USD và một khu công
nghiệp tại làng Dawei của Mianma. Vùng đặc quyền kinh tế này, một trong
những vùng lớn nhất khu vực, hứa hẹn sẽ trở thành hành lang vận tải mới
nối Ấn Độ, Trung Đông và châu Âu với Đông Nam Á và Đông Á, thay thế cho
eo biển Malắcca. Một đoàn doanh nghiệp ASEAN, gồm khoảng 30 nhà lãnh
đạo doanh nghiệp hàng đầu của khu vực, cũng đã thăm Rănggun để tìm kiếm
các cơ hội kinh tế vào tháng 2/2012.
Tuy nhiên, ASEAN – với chiến thắng về kinh tế và
chính trị cần thiết bấy lâu – cần phải tiếp tục khuyến khích Nâypiđô
tiếp tục thực hiện cải cách hơn nữa để nước này tiếp tục vững chắc trên
con đường dân chủ và cởi mở. Điều này có nghĩa phải tăng cường niềm tin
và đối thoại không chỉ với chính phủ mà còn cả những nhân vật chủ chốt
trong giới quân sự. Bước chuyển bất ngờ của Mianma chắc chắn sẽ khiến
những người theo đường lôi cứng rắn trong giới quân sự lo ngại. Đối với
ASEAN, duy trì sự cởi mở của Mianma có thể là một trong những thách thức
lớn nhất của thập kỷ hiện nay./.
