Trung
Quốc luôn hô hào và đánh bóng cho hình ảnh “phát triển hòa bình”, nhưng
gần đây, việc Bắc Kinh sử dụng ảnh hưởng lớn hơn đối với các nước láng
giềng châu Á và bắt buộc các nước yếu hơn khuất phục và nhượng bộ. Điều
này không khác gì cách hành xử của các cường quốc đang nổi lên trong
lịch sử.
Theo Eurasia Review,gần
đây cho biết các nhà lãnh đạo Trung Quốc mất khá nhiều thời gian và sức
lực để khẳng định với các nước khu vực cũng như cộng đồng quốc tế rằng
tất cả các nước chẳng có lý do gì phải sợ "sự trỗi dậy hòa bình" và sự
nổi lên nhanh chóng của Trung Quốc như một trong những đối thủ ngoại
giao và kinh tế quan trọng nhất trên chính trường quốc tế. Nhưng nhiều
nước nhận thấy sức mạnh kinh tế ngày càng tăng của Trung Quốc kéo theo
ảnh hưởng chính trị lớn hơn và họ ít chấp nhận hình ảnh ôn hòa mà Bắc
Kinh đang muốn đánh bóng với thế giới. Mặc dù chính sách hiện nay của
Bắc Kinh dường như muốn thể hiện là chính sách sức mạnh "mềm", nhưng
nhiều nước vẫn coi đó là chính sách sức mạnh "cứng" của chủ nghĩa đế
quốc.
Ngày
càng có nhiều dấu hiệu cho thấy các nước, nhất là các nước láng giềng
của Trung Quốc, không hoàn toàn tin tưởng ý đồ nhân đạo như Bắc Kinh
tuyên bố. Các nước đã và đang áp dụng nhiều biện pháp tự vệ để đề phòng
chủ nghĩa đế quốc "mềm" của Trung Quốc trở nên hung hãn hơn hoặc trở
thành "sức mạnh cứng". Thế giới có thể thấy rõ nhiều bằng chứng về sức
mạnh chính trị và kinh tế ngày càng lớn của Bắc Kinh ở tất cả các lục
địa, nhưng điều đó thể hiện rõ nét nhất khắp khu vực Đông và Nam Á. Tổng
thống Mỹ Barack Obama khẳng định điều đó trong tuyên bố của ông rằng
các mối quan hệ kinh tế phát triển nhanh giữa Trung Quốc và Hiệp hội các
quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Hàn Quốc và Ôxtrâylia rất quan trọng,
nhưng không phải lúc nào cũng mang lại kết quả tích cực cho Mỹ. Trong
thời gian đến thăm khu vực này tháng 11/2010, ông Obama sớm nhận ra rằng
bất cứ đề nghị về chính sách nào của Mỹ và Hàn Quốc một đồng minh
truyền thống, có thể chọc tức các nhà lãnh đạo Trung Quốc đều khiến Hàn
Quốc khó chịu. Sư thận trọng của người Mỹ là đáng chú ý bất chấp Hàn
Quốc tỏ ra tức giận với việc Trung Quốc từ chối áp đặt các biện pháp
trừng phạt chống Bắc Triều Tiên sau khi Bình Nhưỡng bắn chìm một tàu Hải
quân Hàn Quốc và bắn pháo vào một hòn đảo tranh chấp để thể hiện sức
mạnh.
Ông
Obama cũng bị tiếp đón lạnh nhạt tương tự ở Inđônêxia và Ấn Độ cùng dịp
công du đó. Có khả năng là các nhà lãnh đạo những nước này cho rằng sức
mạnh của Trung Quốc ngày càng tăng và Mỹ đang mất dần ảnh hưởng, do đó
Trung Quốc ngày càng trở nên quyết đoán về chính sách đối ngoại.
Nhưng
Trung Quốc thể hiện sức mạnh rất khôn khéo trong các thỏa thuận thương
mại và đầu tư khác nhau với các nước ASEAN. Các thỏa thuận như vậy mang
lại lợi ích cho cả đôi bên, nhưng các điều khoản dường như nghiêng về
Trung Quốc. Chẳng hạn, thỏa thuận Trung Quốc-Tátgikixtan được ký tháng
1/2011 nhằm chấm dứt bất đồng biên giới hai nước, tồn tại từ thời Liên
Xô, không bị Trung Quốc đơn phương áp đặt bất cứ điều kiện nào. Nhưng
trái lại thỏa thuận đã mang lại cho Trung Quốc chủ quyền hơn 1.000 km²
lãnh thổ - nơi chứa nhiều nguồn dự trữ khí đốt và dầu lửa - mà trước đó
do Liên Xô và sau đó Tátgikixtan quản lý từ năm 1991. Rõ ràng, Chính phủ
Tátgikixtan coi phát triển quan hệ kinh tế hơn nữa với Trung Quốc là
điều kiện để chấp nhận các nhượng bộ lãnh thổ ở khu vực bất đồng giữa
hai nước.
Cách
tiếp cận của Bắc Kinh đối với khu vực bất đồng biên giới với
Tátgikixtan là một ví dụ nổi bật về "nền ngoại giao sức mạnh mềm" có thể
hoạt động hiệu quả thế nào.
Nhưng
các bất đồng tương tự với Ấn Độ và Nhật Bản không thể giải quyết bằng
cách như vậy. Bắc Kinh tiếp tục không thỏa hiệp trong bất đồng biên giới
với Ấn Độ, một chính sách dẫn đến cuộc xung đột vũ trang giữa hai nước
năm 1962. Một sự kiện nhỏ nhưng quan trọng cũng xảy ra tháng 1/2011, khi
Chính phủ Ấn Độ phản đối Chính phủ Trung Quốc cấp thị thực riêng cho
các công dân Ấn Độ sinh sống ở bang Arunachal Pradesh mà lâu nay Trung
Quốc vẫn tuyên bố chủ quyền. Bắc Kinh phớt lờ sự phản đối của Niu Đêli
và tiếp tục tái khẳng định chủ quyền đối với khu vực bất đồng. Quan điểm
cứng rắn của Bắc Kinh đối với các bất đồng biên giới với Nhật Bản thậm
chí trắng trợn hơn vào mùa Thu năm 2010. Tháng 9/2010, một tàu cá Trung
Quốc có ý định đâm vào một tàu tuần dương của Nhật Bản ở gần các hòn đảo
nhỏ được Nhật Bản gọi là Senkaku và Trung Quốc gọi là Điếu Ngư. Sau đó,
Hải quân Nhật Bản bắt giữ thuyền trưởng và các thủy thủ của tàu cá
Trung Quốc. Mặc dù đây chỉ là một sự kiện mang tính ngoại giao không
đáng kể, nhưng vấn đề trở nên nghiêm trọng khi Chính phủ Trung Quốc phản
ứng bằng cách kịch liệt tố cáo việc bắt giữ và kích động các cuộc biểu
tình phản đối Nhật Bản ở nhiều thành phố Trung Quốc. Trước tình hình đó,
Tôkyô quyết định giảm bớt căng thẳng bằng cách trả tự do cho các thủy
thủ, nhưng không đem lại kết quả. Bắc Kinh sử dụng lợi thế đó để đe dọa
và yêu cầu Chính phủ Nhật Bản bồi thường tiền bạc và xin lỗi chính thức
các công dân Trung Quốc. Cách hành xử kiểu "vừa ăn cướp vừa la làng" của
Trung Quốc không phải là trường hợp duy nhất cảnh báo Nhật Bản mà cả
các nước láng giềng Đông Á khác. Vấn đề đáng lo ngại là quan điểm cứng
rắn của Bắc Kinh liên quan đến các vùng biển tranh chấp. Các quan chức
Trung Quốc hành động cứ như là tất cả mọi tính pháp lý chẳng ý nghĩa gì
đối với các yêu cầu bành trướng lãnh thổ của họ. Thái độ ngang ngược đó
cũng thể hiện rõ trong các tuyên bố chủ quyền quyết đoán của Trung Quốc ở
Biển Đông. Nếu xem xét kỹ, quan điểm của Bắc Kinh là: Trung Quốc có
quyền kiểm soát các vùng biển rộng lớn hiện được coi là các vùng biển
quốc tế.
Các
tuyên bố hiện nay của Bắc Kinh đối với Biển Đông không những gây khó
chịu cho các nước khác, đặc biệt là Việt Nam và Philíppin, mà cả cường
quốc Hải quân lớn nhất thế giới là Mỹ. Oasinhtơn coi việc bảo vệ các
tuyến đường biển ở các vùng nước đó là vấn đề sống còn đối với lợi ích
quốc gia của Mỹ. Ngoại trưởng Clinton nhấn mạnh nỗi lo ngại đó trong bài
diễn văn đọc trước hội nghị ASEAN được tổ chức tháng 7/2011 và nhắc lại
những nỗi lo ngại như vậy trong các tuyên bố chính thức gần đây hơn của
Bộ Ngoại giao Mỹ. Các nước láng giềng của Trung Quốc và Mỹ đã áp dụng
các biện pháp thận trọng trước việc Bắc Kinh sẵn sàng thể hiện sức mạnh
quân sự. Rất có khả năng Xơun quyết định xóa bỏ hận thù về những bất
đồng trong thời gian Nhật Bản thống trị Hàn Quốc những năm đầu thế kỷ
20, một phần được thúc đẩy bởi thái độ bắt nạt Nhật Bản của Trung Quốc.
Trong những tuần xảy ra sự kiện bắt giữ tàu cá Trung Quốc, Nhật Bản và
Hàn Quốc trở nên đoàn kết với nhau hơn và đạt được hàng loạt thỏa thuận
hợp tác an ninh song phương. Dư luận cho rằng việc nối lại mối quan hệ
hữu nghị giữa Nhật Bản và Hàn Quốc phản ánh nỗi lo ngại chung của hai
nước đối với Bắc Triều Tiên. Nhân tố này có thể đóng vai trò chính trong
việc thúc đẩy mối quan hệ của hai nước, nhưng sức mạnh ngày càng tăng
của Trung Quốc cũng là một thực tế buộc Tôkyô và Xơun liên kết an ninh
với nhau. Một dấu hiệu nữa cho thấy các nước láng giềng của Bắc Kinh
không cảm thấy yên tâm trước sự cứng rắn của Trung Quốc là các nước đang
áp dụng nhiều biện pháp nhằm tăng khả năng sức mạnh quân sự của họ.
Thậm chí ở Đài Loan, Tổng thống đương nhiệm Mã Anh Cửu được tái cử ngày
14/1 cũng bày tỏ nguyện vọng mua thêm các loại vũ khí hiện đại của Mỹ.
Trong chiến dịch vận động tranh cử tháng 1/2012, Tổng thống Mã khẳng
định lợi ích của Đài Loan là tiếp tục duy trì quan hệ chặt chẽ với Trung
Quốc và tiếp tục các cuộc đối thoại giữa hai bờ eo biển, nhưng Đài Bắc
phải tham gia đàm phán trên cơ sở sức mạnh chứ không thể yếu kém. Các
nước Đông Á khác cũng đang phát triển lực lượng vũ trang để đối trọng
với sức mạnh quân sự và ngoại giao ngày càng tăng của Bắc Kinh. Thực tế,
các kế hoạch mua sắm trang thiết bị quân sự của các nước đều tập trung
vào các hệ thống vũ khí của không quân và hải quân. Hay nói chính xác,
đây là các lực lượng thích hợp nhất để đối phó với mối đe dọa của Trung
Quốc ở Đông Á và Đông Nam Á.
Tóm
lại, cách hành xử hiện nay của Bắc Kinh không khác cách hành xử của các
cường quốc đang nổi lên trong lịch sử: sử dụng ảnh hưởng lớn hơn đối
với các nước láng giềng châu Á và bắt buộc các nước yếu hơn khuất phục
và nhượng bộ. Đây là thực tế chẳng có gì ngạc nhiên trong bối cảnh địa
chính trị hiện nay. Các nước láng giềng của Trung Quốc cũng thừa hiểu
lịch sử và có thể tìm cách tránh né những bài học đau đớn. Điều này giải
thích tại sao họ đang nỗ lực điều chỉnh để thích hợp với sức mạnh ngày
càng tăng của Trung Quốc và áp dụng nhiều biện pháp chống lại sức mạnh
quân sự của Bắc Kinh. Họ cũng đang làm tất cả những gì có thể để thúc
đẩy khả năng bảo vệ các lợi ích quốc gia không rơi vào tay Trung Quốc.
Vì vậy, vấn đề quan trọng là Bắc Kinh sẽ phản ứng thế nào trước sự chống
đối của các nước láng giềng và sẽ thể hiện chủ nghĩa đế quốc "mềm" ra
sao trong thời gian tới.
Theo Eurasia Review
Trần Quang (gt)
http://nghiencuubiendong.vn/nghien-cuu-trung-quoc/2629-su-map-mo-giua-suc-manh-mem-va-suc-manh-cung-cua-trung-quoc-gay-lo-ngai-cho-cac-nuoc-lang-gieng
