Để cạnh tranh ảnh hưởng ở Trung Á với
các cường quốc như Mỹ, Nga, Trung Quốc và Liên minh châu Âu, chính phủ
Ấn Độ bắt đầu đẩy mạnh chính sách "Kết nối Trung Á" bằng tất cả các biện
pháp có thể.
Tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbayev và thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh
Phát
biểu trong cuộc thảo luận ngày 17/9 tại Niu Đêli với Đại sứ Ấn Độ
Nirupama Rao tại Mỹ, Đại sứ Mỹ tại Ấn Độ Nancy Powell khẳng định Chính
phủ Mỹ sẽ hợp tác với Ấn Độ nhằm thúc đẩy vai trò ngày càng tăng của Niu
Đêli trên thế giới, đồng thời Oasinhtơn có thể hợp tác với Niu Đêli và
các nước Trung Á nhằm biến khu vực này thành địa điểm đầu tư hấp dẫn.
Để
thực hiện mong muốn đó, Mỹ và Ấn Độ phải tăng cường can dự hơn nữa vào
khu vực, đặc biệt khi Niu Đêli hiện tụt hậu trong khu vực so với các
cường quốc khác và gần đây mới tuyên bố "Kết nối Trung và Nam Á" là mục
tiêu chính sách đối ngoại của Ấn Độ đối với khu vực. Trong khi đó, trước
sự hiện diện đáng kể của Trung Quốc và Nga trong khu vực, tương lai
không chắc chắn của Ápganixtan, tiềm năng của Trung Á được coi là một
trung tâm quá cảnh, năng lượng và thương mại xuyên lục địa sẽ đem lại
nhiều lợi ích cho Mỹ và Ấn Độ nếu hai nước hợp tác với nhau. Nhưng điều
đó không có nghĩa Oasinhtơn và Niu Đêli sẵn sàng hy sinh các mối quan hệ
hợp tác với các nước khác chỉ vì hai nước được coi là các nước đồng
minh lớn, dân chủ và đối đầu với Nga và Trung Quốc.
Tuyên
bố của Đại sứ Mỹ Nancy Powell được đưa ra trước khi lực lượng liên quân
chuẩn bị rút khỏi Ápganixtan năm 2014 theo kế hoạch và một năm sau khi
Mỹ công bố Chiến lược Con đường Tơ lụa Mới. Chiến lược này của Mỹ nhằm
tạo thuận lợi cho việc qua lại và kết nối trong khu vực Á-Âu thông qua
các sáng kiến thương mại, năng lượng và quá cảnh đã được một số nước
trong và ngoài khu vực theo đuổi hoặc đưa ra các kế hoạch nhằm đạt được
ưu thế ở khu vực Trung Á ngày càng quá đông đúc. Thúc đẩy các mối liên
kết giữa Trung và Nam Á là một bộ phận lớn của Sáng kiến Con đường Tơ
lụa Mới mà Ấn Độ-nước đến sau đang nỗ lực cạnh tranh giành ưu thế tại
Trung Á- dường như bắt buộc phải theo đuổi thông qua tiến trình triển
khai chính sách "Kết nối Trung Á" như Niu Đêli đã đề ra. Ông Shri
Ahamed, Quốc Vụ khanh phụ trách Các Vấn đề Đối ngoại của Ấn Độ loan báo,
chính sách mới của Ấn Độ được dựa trên cơ sở can dự chính trị, kinh tế
và nhân dân với các nước Trung Á, cả khu vực cá nhân lẫn tập thể.
Ấn
Độ coi trọng hợp tác với Mỹ chủ yếu nhằm thúc đẩy chính sách này. Tháng
6/2012, Ấn Độ và Mỹ đồng ý tham khảo ý kiến ba bên về Ápganixtan. Cũng
trong tháng đó, Niu Đêli tổ chức một diễn đàn của các nhà đầu tư quốc tế
quan tâm tới hoạt động đầu tư tại Ápganixtan. Ấn Độ cũng đã cam kết
viện trợ hơn nữa cho chương trình tái thiết Ápganixtan. Về cấp độ chiến
lược, chính sách "kết nối" của Ấn Độ tìm cách giải quyết mối lo ngại an
ninh khu vực của Niu Đêli tập trung chủ yếu vào Ápganixtan và Pakixtan
để tạo lợi thế cho Ấn Độ so với các nước khác và thúc đẩy sức mạnh kinh
tế khắp khu vực, nâng cao vị thế của Ấn Độ như một cường quốc. Về mức độ
chiến thuật, Ấn Độ triển khai các kế hoạch nhỏ và lớn tại khu vực về
kinh tế, chính trị, giáo dục, thương mại, năng lượng, quá cảnh, và quân
sự trên cả cơ sở song phương lẫn đa phương. Cụ thể, Ấn Độ đang tìm cách
thiết lập 14 đường bay kết nối với tất cả các nước khu vực và tăng cường
phát triển các ngành công nghiệp như: công nghệ thông tin, năng lượng,
ngân hàng, và dược phẩm để tạo điều kiện giao lưu kinh tế. Niu Đêli cũng
góp phần phát triển cơ sở hạ tầng năng lượng khắp khu vực và một hệ
thống điện tử kết nối với một trung tâm công nghệ thông tin lớn tại Ấn
Độ.
Bên
cạnh đó, Ấn Độ cũng dự định thành lập một Đại học Tổng hợp Ấn Độ-Trung Á
ở Cưrơgưxtan và một quân y viện tại Tátgikixtan; nỗ lực triển khai
đường ống dẫn dầu Tuốcmênixtan-Ápganixtan-Pakixtan-Ấn Độ (TAPI) và chú
trọng phát triển hơn nữa các nguồn tài nguyên dầu lửa và thủy điện ở
Trung Á để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của đất nước và
giảm bớt một phần nhập khẩu năng lượng từ các nước Trung Đông. Tại
Cadắcxtan, các công ty Ấn Độ đang khai thác nhiều mỏ than và thăm dò các
khu vực dầu lửa. Tại Tátgikixtan, các công ty Ấn Độ tham gia một dự án
thủy điện. Các nguồn tài nguyên nước khổng lồ của Tátgikixtan và
Cưrơgưxtan nằm trong kế hoạch "CASA-1000" của Ấn Độ nhằm sản xuất điện
từ hai nước này để cung cấp cho Ápganixtan và Pakixtan. Tại Udơbêkixtan,
Ấn Độ triển khai các dự án công nghiệp dược phẩm, công nghệ thông tin,
xây dựng, năng lượng, và các ngành công nghiệp khai thác mỏ.
Trên
cơ sở chính sách “kết nối”, Niu Đêli đang thúc đẩy thương mại với Trung
Á hiện mới ở mức 500 triệu USD. Trong khi đó, thương mại của Trung Quốc
với khu vực đạt 29 tỷ USD. Thương mại giữa Nga và Trung Á đạt gần 17 tỷ
euro, khiến Nga trở thành đối tác thương mại lớn thứ ba sau Trung Quốc
và Liên minh châu Âu. Nga và Trung Quốc đã đầu tư đáng kể trên các lĩnh
vực năng lượng, thương mại, truyền thông và đặc biệt xây dựng nhiều
đường ống dẫn khí đốt và dầu lửa, các tuyến đường bộ và đường hàng không
nối hai quốc gia với Trung Á. Mátxcơva và Bắc Kinh cũng là một phần của
Tổ chức Hợp tác Thượng Hải gồm tất cả 5 nước Trung Á nhằm tăng cường
hợp tác an ninh và hợp tác kinh tế. Mátxcơva là nước lãnh đạo Tổ chức
Hiệp ước An ninh Tập thể và Liên minh thuế quan gồm Bêralút, Nga, và
Cadắcxtan. Trước tình hình đó, gần đây Ấn Độ tổ chức Cuộc Đối thoại Ấn
Độ-Trung Á lần đầu tiên nhằm thúc đẩy can dự lâu dài với Trung Á trên
các lĩnh vực khác nhau, kể cả thương mại và an ninh. Trên lĩnh vực an
ninh, Ấn Độ tìm cách tăng cường hợp tác với các nước khu vực như chống
khủng bố, huấn luyện quân sự, nghiên cứu và phát triển. Ấn Độ đã cải tạo
và nâng cấp căn cứ không quân Ayni tại Tátgikixtan và phối hợp với các
nhà chức trách Cưrơgưxtan thành lập một trung tâm nghiên cứu sinh học
trên một quả núi của Cưrơgưxtan.
Nhưng
Ấn Độ cũng cần sự hỗ trợ của các nước khu vực để thúc đẩy sự phát triển
của Ápganixtan thành sợi dây liên kết giữa Trung và Nam Á. Sự phát
triển của Ápganixtan sẽ là một phần quan trọng trong chính sách "kết
nối" của Ấn Độ. Ápganixtan sẽ mở ra cánh cửa cho Ấn Độ phối hợp hoạt
động với các nước Trung Á hiệu quả hơn. Để thực hiện điều đó, kế hoạch
của Ấn Độ đầu tư 100 triệu USD ở bến cảng Chabahar thuộc Iran là công
cụ. Kế hoạch mở rộng bến cảng của Iran và kết nối với Ápganixtan sẽ làm
sâu sắc thêm các mối quan hệ của Ấn Độ với đất nước Iran giàu năng lượng
và giúp Niu Đêli thâm nhập các thị trường Trung Á mà không cần phải dựa
vào Pakixtan; đồng thời nâng cao hơn nữa vị trí của Ấn Độ so với Bắc
Kinh-hiện đang giúp Ixlamabát xây dựng một bến cảng tại Gwadar để kết
nối Trung Quốc và Vùng Vịnh.
Ấn
Độ đã chi 136 triệu USD để kết nối Chabahar với đường vành đai tại
Ápganixtan-nơi Niu Đêli đã đầu tư 2 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng trong thập
kỷ qua và tìm cách khai thác các tài nguyên của khu vực Hajigak trị giá
từ 1 đến 3 nghìn tỷ USD. Hiện nay Ấn Độ muốn gắn kết Trung Á với Nam Á
qua Ápganixtan. Nhưng để thành công Ấn Độ phải đầu tư khối lượng lớn các
nguồn lực kinh tế, chính trị, quân sự, ngoại giao và tiếp tục đẩy mạnh
các dự án tham vọng với các đối tác và các đối thủ cạnh tranh khác nhau.
Biến Pakixtan thành một đối tác khu vực và giúp phát triển Ápganixtan
như một sợi dây liên kết khu vực không phải nhiệm vụ dễ dàng.
Bên
cạnh đó, thuyết phục các nước khu vực nhằm thực hiện can dự chiến lược
của Ấn Độ cũng là vấn đề khó khăn. Một số quốc gia Trung Á có thể nghi
ngờ Ấn Độ đang thúc đẩy một chương trình dân chủ trong khu vực. Hơn nữa,
hợp tác với Oasinhtơn có thể cũng là một thách thức đối với Ấn Độ, bởi
vì Mỹ không muốn đưa Iran vào các sáng kiến thương mại và quá cảnh khu
vực Á-Âu. Và Ấn Độ cũng khó có thể triển khai hoạt động trong một khu
vực có bầu không khí đầu tư ảm đạm và thúc đẩy can dự đa phương ở các
nước Trung Á-hiện có nhiều rắc rối gây nên bởi các đối thủ cạnh tranh
trong khu vực và các bất đồng. Tuy nhiên, Ấn Độ cũng có một số thuận lợi
khi thúc đẩy chính sách kết nối Trung và Nam Á sau khi Liên Xô sụp đổ,
can dự quân sự của Mỹ trong khu vực sau ngày 11/9 và sự phát triển của
Ấn Độ và Trung Quốc trên sân khấu toàn cầu. Hơn nữa, các biện pháp chính
sách đa chiều của các nước Trung Á cũng sẽ tạo cơ sở thuận lợi cho Ấn
Độ để bù lại khoảng thời gian bị mất trong một khu vực đang thay đổi
nhanh chóng.
Theo Jamestown Foundation
Trần Quang (gt)
