| Tgvn-Thứ Sáu, 20/07/2012-2:28 PM | |||
Không
có nước cũng sẽ không có nông nghiệp. Không có nước đồng nghĩa với việc
sẽ không có thức ăn. Chưa bao giờ, mối quan hệ giữa hiện tượng biến đổi
khí hậu, tình trạng hạn hán gia tăng và tăng trưởng dân số lại diễn ra
mật thiết và được quan tâm như hiện nay. Chúng ta hoàn toàn có lý do để
lo ngại rằng, thế giới sẽ sớm không còn đủ nước để sản xuất lương thực
đáp ứng nhu cầu của dân số đang dần tăng lên. Thiếu nước đang đe dọa tới
an ninh lương thực, sức khỏe cộng đồng và là nguyên nhân bùng nổ các
cuộc xung đột vũ trang. An ninh lương thực chỉ được đảm bảo khi có đủ
lương thực cho cả xã hội và nước là một trong những yếu tố quan trọng
trong sản xuất lương thực.
Dambisa Moyo - tác giả của những cuốn
sách đình đám về tương lai thế giới như Dead Aid, How The West Was Lost,
Winner Take All - một trong 100 người có tầm ảnh hưởng nhất thế giới
cũng đã viết rằng "Vào khoảng thời gian diễn ra cuộc chiến tranh Iraq,
tôi có nghe, cuộc chiến tranh tiếp theo trên thế giới là cuộc chiến về
nước. Khi ấy, điều này nghe có vẻ xa lạ nhưng bây giờ nhìn nhận, có lẽ
đúng!".
Nước sẽ quý hơn dầu mỏ
Mấy ai biết được, để có một tách cà
phê, người ta đã tiêu thụ khoảng 140 lít nước; để có một kilogram thịt
bò, người ta phải đổi tới 15.000 lít nước; để sản xuất một chiếc quần
bò, phải dùng tới 11.000 lít nước...? Đó là những tính toán khoa học,
chính xác, được gọi là khái niệm "nước ảo", là lượng nước cần để sản
xuất ra lương thực, thực phẩm và hàng hóa, lượng nước gắn vào sản phẩm.
Như vậy, theo lý thuyết này thì mỗi người phải cần tới 5.000 lít
nước/ngày.
Trong 50 năm qua việc khai thác các
tầng nước ngầm đã tăng gấp 3 lần. Trong khi đó, hơn 80% lượng nước đã sử
dụng trên thế giới không được thu gom và xử lý. Bởi vậy, trong 50 năm
tới, khi nhu cầu về cái ăn tăng khoảng 70%, quá trình sản xuất lương
thực này đòi hỏi một lượng nước khổng lồ, lúc đó nước có thể quý hơn dầu
mỏ.
Thế giới đang khát
Vừa qua, LHQ đã công bố báo cáo cho
thấy, từ năm 2000 đến 2015, việc tiếp cận nguồn nước sạch cho người dân
trên thế giới đã có nhiều tiến bộ đáng kể. Mục tiêu phát triển thiên
niên kỷ là giảm một nửa số người không được tiếp cận nước sạch và các
điều kiện vệ sinh cơ bản đã đạt được sớm 5 năm so với mục tiêu đề ra là
năm 2015. Đến cuối năm 2010, 89% dân số toàn cầu (khoảng hơn 6 tỷ người)
có thể tiếp cận nước sạch, vượt mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, nước sạch
vẫn không phải là nguồn tài nguyên dành cho tất cả mọi người trong khi
11% còn lại (khoảng 783 triệu người) vẫn không được tiếp cận nguồn nước
an toàn; khoảng 2,5 tỷ người vẫn còn thiếu các điều kiện vệ sinh tối
thiểu.
Đặc biệt, hiện nay, việc tiếp cận với
nước sạch cũng tồn tại nhiều khác biệt giữa các vùng miền. Gần một nửa
trong tổng số 2 tỷ người được tiếp cận với nước sạch từ năm 1990 sống
tại Trung Quốc hoặc Ấn Độ. Trong khi đó, nhiều nước tại châu Phi hay
nhiều quốc đảo ở Thái Bình Dương không thể đạt được mục tiêu này vào năm
2015. Một số quốc gia thậm chí còn tụt hậu so với năm 1990. Hơn 40% dân
số toàn cầu chưa được sử dụng nước sạch hiện sống ở khu vực châu Phi -
Sahara, Mỹ Latinh và châu Á. Thậm chí, có tới 14% dân số vẫn phải uống
nước sông ngòi, ao hồ. 97% dân số các nước chậm phát triển nhất thế giới
vẫn không được sử dụng nước sạch. Thêm vào đó, sự khác biệt lớn cũng
diễn ra giữa khu vực nông thôn và thành thị. Khoảng 96% dân số khu vực
đô thị đã được tiếp cận nguồn nước chất lượng so với con số 81% của khu
vực nông thôn. Điều này có nghĩa là, 653 triệu người khu vực nông thôn
thiếu nguồn nước sạch.
Để toàn nhân loại có thể tiếp cận với
nước sạch xem ra vẫn là một mục tiêu xa vời. Và trong bối cảnh đó, nguồn
nước không an toàn lại chính là nguyên dân đầu tiên dẫn tới tử vong
trên thế giới, trước cả suy dinh dưỡng. Theo thống kê của UNICEF, mỗi
ngày, hiện có hơn 3.000 trẻ em trên thế giới tử vong vì bệnh tiêu chảy,
bệnh bắt nguồn từ nguồn nước bẩn. Nước sạch và điều kiện vệ sinh là hai
nhân tố sống còn để nâng cao sức khỏe con người và phát triển. Hơn 10%
trong tổng số các bệnh hiện nay trên thế giới vẫn gắn với nguồn nước bẩn
và các điều kiện vệ sinh của con người. Thách thức đối với nhân loại ở
phía trước vẫn rất lớn. Nếu không giải quyết hiệu quả vấn đề này, các
bệnh dịch sẽ hoành hành và lây lan nhanh chóng trong dân cư cũng như cản
trở việc người dân tiếp cận với giáo dục và phát triển kinh tế.
Nguồn nước ngọt trên thế giới còn có
nguy cơ cạn kiệt dần cùng với tình trạng gia tăng dân số, lũ lụt, hạn
hán và đặc biệt là quá trình hâm nóng khí quyển. Theo dự báo, nhiệt độ
trung bình thế giới tăng thêm 2 độ sẽ kéo theo mức chi phí thích ứng với
biến đổi từ 70 đến 100 tỷ USD mỗi năm, trong đó khoảng trên dưới 20 tỷ
liên quan đến việc sử dụng nước. Tổ chức Nông lương LHQ (FAO) ước tính,
vào năm 2025 1,8 tỉ người sẽ sống ở những khu vực "hoàn toàn thiếu nước"
và 2/3 dân số thế giới có thể chịu hoàn cảnh "bị căng thẳng về nước".
Còn hiện 1 tỉ người trên thế giới đang bị ám ảnh về sự khan hiếm nước và
mỗi ngày có tới 4.000 trẻ em bị chết vì dùng nước không đảm bảo vệ
sinh. "Thế giới đang khát" và cơn khát ấy đã và sẽ là nguyên nhân gây ra
các cuộc bất đồng, xung đột giữa các quốc gia.
Chiến tranh nước sạch
Có người chỉ trích Moyo rằng những dự
báo của bà là tin đồn gây hoang mang lo sợ, mà không tính đến những giải
pháp công nghệ trong tương lai có thể giải quyết sự thiếu hụt. Con
người đã lo lắng về sự tăng trưởng dân số một cách thiếu ổn định kể từ
thời năm 1798 và thực tế thì thế giới vẫn luôn có thể xoay xở. Đúng,
nhưng những người nói "chúng ta sẽ xoay xở" là người phương Tây, những
người có nước sạch để dùng. Nhưng nếu bạn ở Ấn Độ và dòng sông
Brahmaputra đang chảy về phía Trung Quốc thì có lẽ bạn sẽ không thể xoay
xở nổi. Người phương Tây cho rằng họ có thể xoay xở được mọi việc là vì
giá dầu chưa bao giờ lên mức 1000 USD/ thùng. Nếu bạn sống ở một nước
nghèo khổ, nơi mà bạn phải cuốc bộ hàng mấy dặm đường để lấy nước hoặc
thậm chí sẽ phải chiến đấu để giành nước hay một thứ tài nguyên nào đó
thì cuộc chiến sẽ xảy ra.
Trên thực tế, chưa cần nhìn đến tương
lai 10 năm nữa, ngay cả trong quá khứ và hiện tại, nước cũng đã là nguồn
tài nguyên gây ra xung đột và chiến tranh giữa các quốc gia. Kể từ năm
1990, đã có ít nhất 18 cuộc xung đột nghiêm trọng xảy ra trên khắp thế
giới mà nguyên nhân xuất phát từ sự cạnh tranh về các nguồn tài nguyên.
Cơn khát ấy là nguyên nhân gây ra
những cuộc xung đột, như cuộc chiến nước kéo dài đến 30 năm ở Sudan. Hay
hai bộ lạc chăn cừu ở miền bắc Kenya đã gây chiến để chiếm lĩnh ốc đảo
có cây cỏ xanh tươi cuối cùng ở vùng đất này. Hay trước đây, Iraq thường
phàn nàn lên LHQ rằng Thổ Nhĩ Kỳ đã xây đập chặn mất nguồn nước của
sông Tigris và Euphrates chảy vào Iraq. Ai Cập, Sudan và Etiopia cũng
tiềm ẩn xung đột do tranh chấp việc kiểm soát nguồn nước sông Nile. Ấn
Độ cho rằng Trung Quốc đã xây dựng một con đập trên sông Brahmaputra,
bắt nguồn từ Tây Tạng, Tây Nam Trung Quốc, gây ảnh hưởng nghiêm trọng
tới nguồn nước ở hạ lưu Ấn Độ. Nhiều nước ở lưu vực sông Mekong cũng
không đồng tình với việc Trung Quốc xây 14 con đập bậc thềm Vân Nam, giữ
lại hơn nửa lưu lượng dòng chảy, khiến mực nước sông Mekong xuống thấp
chưa từng có trong mùa khô, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cá và nông
nghiệp của các nước vùng hạ lưu.
Các quốc gia ở thượng nguồn tạo sức ép
với các quốc gia ở hạ lưu bằng cách kiểm soát dòng chảy của các con
sông. Một số nơi như hồ chứa nước sạch hay cầu có thể trở thành mục tiêu
khủng bố. Sẽ đến lúc những cuộc chiến mới tranh giành và kiểm soát
nguồn nước, thậm chí sẽ khốc liệt hơn cả cuộc chiến dầu mỏ.
Nước và an ninh lương thực
Theo tính toán của FAO, thế giới hiện
phải nuôi ăn hơn 7 tỷ người và có thể thêm 2 tỷ người nữa vào năm 2050.
Điều này có nghĩa chúng ta cần thêm 70% lượng thực phẩm và đối với các
quốc gia đang phát triển như Việt Nam, phải tăng 100% sản lượng mới đủ
để cung cấp cho nhu cầu lương thực của người dân. Nông nghiệp hiện đang
sử dụng 70% lượng nước tiêu thụ trên thế giới, lúc đó sẽ cần huy động
đến 90%. Trong khi đó, sự phân bố và sử dụng nguồn nước đang bộc lộ
nhiều điểm bất hợp lý.
"Cuối cùng, sau 25 năm cắt giảm đầu tư
cho phát triển nông nghiệp, chúng ta nghe nói đến an ninh lương thực.
Chúng ta thấy cần thiết phải tăng đầu tư cho nông nghiệp. Nhưng tôi
không thấy ai nói tới bảo đảm nước cho lương thực". Đó là những gì mà
giám đốc Bill và Melinda Gates Foundation - Jeff Rikes ghi trong sổ ghi
chép cá nhân tại Hội nghị về Nước cho Lương thực.
Trên thực tế, trong tổng khối lượng
nước được khai thác sử dụng trên toàn thế giới hiện nay là 3.800 tỷ m3,
thì việc tưới tiêu nước trong nông nghiệp sử dụng 70% (2.700 tỷ m3). Gần
95% lượng nước tại các nước đang phát triển được sử dụng để tưới tiêu
cho đất nông nghiệp. Tuy nhiên cho đến nay, nguồn nước ngầm đã giảm mạnh
và cạn kiệt ở 20 nước có tổng dân số chiếm tới 50% dân số thế giới. Nạn
khan hiếm nước cho nông nghiệp ở 3 cường quốc sản xuất ngũ cốc hàng đầu
thế giới là Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ đặc biệt đáng lo ngại. Cùng với đó,
nhu cầu lương thực dự kiến tăng gấp đôi cùng với tác động của biến đổi
khí hậu đối với phân bố nước hiện có về mặt địa lý sẽ làm tăng đáng kể
nhu cầu về nước và khủng hoảng nước tiềm tàng.
Không thể phủ nhận rằng, nguồn nước
trên trái đất ngày càng nảy sinh nhiều nguy cơ do chịu tác động từ hiện
tượng biến đổi khí hậu. Lượng mưa giảm sút đáng kể. Sông ngòi, hồ ao cạn
kiệt là tình trạng hiện đang diễn ra phổ biến tại nhiều khu vực. Điều
này cũng đồng nghĩa với việc ngày càng có nhiều khu vực bị thiếu nước,
hay thậm chí là khan hiếm nước.
Bên cạnh đó, theo LHQ, nguyên nhân
chính dẫn đến tình trạng khan hiếm nước là do quá lãng phí nước trong
sản xuất lương thực. Các khu vực Nam Á, Đông Á, và Trung Đông là những
vùng hiện đã gần kề cận hoặc thậm chí là vượt quá các giới hạn về nguồn
nước, trong khi đó, dân cư tại những khu vực này lại vẫn tiếp tục tăng
lên. LHQ khẳng định, châu Á có thể đối mặt với tình trạng thiếu lương
thực triền miên nếu không tiến hành một cuộc cách mạng triệt để trong
thói quen sử dụng nước. Châu Á sở hữu tới 70% diện tích đất được tưới
tiêu của thế giới. Phần lớn nông dân chỉ sử dụng những thiết bị bơm nước
lạc hậu và không hiệu quả. Tuy nhiên, họ lại có thể lấy một lượng nước
không hạn chế vào ruộng khiến các nguồn nước nhanh chóng cạn kiệt. Nếu
thói quen này vẫn tiếp diễn, khủng hoảng lương thực sẽ bùng phát trên
khắp châu Á.
Hiện tượng thất thoát sau thu hoạch,
sử dụng thức ăn một cách lãng phí, nhất là tại các nước giàu cũng được
FAO lưu ý. Theo đó, nếu giảm được 50% số thất thoát và phí phạm lương
thực trên toàn thế giới thì có thể mỗi năm, tiết kiệm được 1350km3 nước.
Con số không hề nhỏ khi đem ra so sánh với lượng mưa trung bình hàng
năm ở Tây Ban Nha là 350km3…
Có một tình trạng cần được nói đến là
Cuộc Cách mạng Xanh hồi những thập niên 70-80, với việc tăng cường sử
dụng hóa chất làm phân bón, thuốc trừ sâu, cũng như áp dụng hình thức
thủy lợi dẫn thủy nhập điền... đã giúp cứu nhiều người khỏi tình trạng
đói kém. Tuy nhiên những ảnh hưởng về môi trường cũng từ đó mà phát
sinh. Đó là tình trạng một phần tư đất đai canh tác trên thế giới bị
xuống cấp. Nhiều dòng sông lớn bị kiệt nước vào một số thời điểm trong
năm, những biển nội địa, hồ lớn bị thu hẹp. Tình trạng sử dụng quá nhiều
phân bón hóa học và thuốc trừ sâu khiến cho nhiều nguồn nước bị ô
nhiễm. Tình trạng ô nhiễm nguồn nước là một nguyên nhân đáng kể làm giảm
bớt lượng nước cho con người sử dụng vào những mục tiêu khác nhau.
Trong bối cảnh cả đất và nước ngày
càng trở nên quý giá như hiện nay, một kịch bản như thế chẳng bền vững
chút nào. Và khi người dân đói, xã hội sẽ trở nên bất ổn.
Việt Nam được xác định là một trong
năm quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất do biến đổi khí hậu, trong đó tài
nguyên nước sẽ chịu những ảnh hưởng lớn nhất và sớm nhất sẽ kéo đến
việc ảnh hưởng nặng nề đến ngành nông nghiệp. Nền nông nghiệp của Việt
Nam giảm sút, chẳng những ảnh hưởng đến an ninh lương thực quốc gia mà
còn ảnh hưởng đến "nồi cơm" thế giới, bởi Việt Nam đang nằm trong top 3
quốc gia xuất khẩu gạo trên toàn cầu.
Hãy thay đổi thái độ
Nước không phải là nguồn tài nguyên
luôn luôn có sẵn ở đúng nơi và đúng thời điểm, với chất lượng tốt. Tuy
nhiên, vấn đề cần được quan tâm hiện nay không chỉ là số lượng nước còn
có thể sử dụng trên thế giới mà còn là việc quản lý và sử dụng nguồn
nước, cũng như sự đoàn kết của cả nhân loại để bảo vệ nguồn tài nguyên
quý giá này. Vào thời điểm hiện tại, tình trạng cơ sở hạ tầng xuống cấp,
khả năng tiếp cận với công nghệ và kiến thức còn hạn chế, không đồng
đều... đang được xem là nhân tố ảnh hưởng đáng kể tới nguồn nước.
Và rõ ràng, mô hình phát triển nông
nghiệp của thế giới hiện đã đi đến giới hạn của nó. Suốt nhiều năm qua,
tiến bộ trong sản xuất nông nghiệp được đánh giá bằng "năng suất". Nhưng
nay theo LHQ cần phải đánh giá lại theo sản xuất bền vững trên từng đơn
vị các nguồn đầu vào gồm có đất đai, hóa chất và đặc biệt là nước. Công
nghệ mới về thủy lợi cần được phát triển để sử dụng nước cho sản xuất
nông nghiệp hiệu quả hơn.
Ngay cả khi giọt nước mà chúng ta sử
dụng chưa phải là giọt nước cuối cùng trên thế giới thì nhân loại vẫn
cần thay đổi thái độ, thay đổi nhận thức cũng như thói quen sinh hoạt
của chính bản thân mình. Mọi nguồn tài nguyên trên thế giới đều có giới
hạn. Vì vậy, nếu biết quản lý và sử dụng hiệu quả, con người vẫn có thể
đảm bảo cuộc sống ổn định và phồn thịnh trong giới hạn mà tự nhiên cho
phép.
Các biện pháp giúp bảo tồn nguồn nước
không phải là chỉ có một. Tuy nhiên, tiết kiệm nguồn nước cũng như tiết
kiệm lương thực là những điều mà không phải ai ai cũng dễ dàng thực
hiện. Thay vì bàn thảo, phân tích xem cách thức nào hiệu quả nhất, đem
đến lợi ích nhiều nhất cho nhân loại, thì mỗi người cần tiến hành ngay
một biện pháp phù hợp nhất với chính mình hay áp dụng linh hoạt các biện
pháp phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể. Không hề quá lời khi nói rằng,
chỉ khi nào nhân loại sử dụng nước như chính giọt nước cuối cùng mà loài
người có thể sử dụng thì khi ấy, nguồn tài nguyên này mới có thể khẳng
định là "dồi dào, vô tận".
Minh Anh
|
Thứ Bảy, 27 tháng 7, 2013
28. Nguồn nước và An ninh lương thực
