Nội
dung thực chất của chiến lược hai mặt sẽ diễn biến thành việc theo đuổi
chính sách song hành, đó là một mặt Hàn Quốc sẽ thúc đẩy hợp tác kinh
tế với Trung Quốc; mặt khác mở rộng hợp tác trên lĩnh vực an ninh và
ngoại giao với Mỹ.
Vận dụng chiến lược hai mặt
Chính sách hai mặt về tổng thể có nghĩa là
chiến lược quốc gia sẽ là sự dung hòa giữa tiếp xúc và kiềm chế. Mục
đích thực thi chính sách hai mặt của Hàn Quốc là để giảm thiểu mối nguy
hiểm không xác định trong tương lai. Nguyên nhân chủ yếu của việc thực
thi chính sách hai mặt với Trung Quốc của Hàn Quốc là Chính phủ Hàn Quốc
không có cách nào xác định được ảnh hưởng của sự phát triển trong tương
lai của Trung Quốc đối với Hàn Quốc. Không có cách nào xác định nước
lớn mới nổi sẽ trở thành mối đe dọa hay là hình thành mối quan hệ đối
tác với Hàn Quốc, vì thế Hàn Quốc vừa thiết lập mối quan hệ hữu hảo với
nước lớn mới nổi vừa tiến hành chuẩn bị đối phó với mối đe dọa không xác
định của nước lớn mới nổi. Một mặt, nước thực thi chính sách hai mặt sẽ
thử nghiệm cùng các nước lớn mới nổi tiến hành tiếp xúc (chủ yếu là
lĩnh vực kinh tế), từ đó thông qua tăng cường quan hệ hỗ trợ lẫn nhau về
kinh tế và hợp tác ngoại giao song phương, để thúc đẩy quan hệ hữu hảo
giữa hai bên. Mặt khác, nước thực thi chính sách hai mặt cùng nước lớn
khác kết thành liên minh tiến hành phòng ngự và kiềm chế đối với nước
mới nổi, từ đó đưa nước mới nổi hội nhập vào chế độ quốc tế hiện có.
Chính sách hai mặt trong quan hệ quốc tế
tồn tại một số loại hình sau: Loại thứ nhất là chính sách hai mặt cùng
có lợi. Từ những dấu hiệu trong phát triển quan hệ Trung-Mỹ gần đây cho
thấy, hai bên Trung Quốc và Mỹ đều tích cực thúc đẩy hợp tác với nhau
trong lĩnh vực kinh tế, đồng thời cạnh tranh nhau trong lĩnh vực an
ninh. Chính sách hai mặt giữa Trung Quốc và Mỹ đã phản ánh hai nước lớn
này đều nhận thức được tầm quan trọng trong việc hợp tác với nhau sẽ đem
lại phồn thịnh chung. Nhưng hai bên cũng cảnh giác lẫn nhau trên lĩnh
vực an ninh vì có thể tạo thành mối đe dọa cho đối phương. Loại thứ hai
là chính sách hai mặt song hành, giống như chính sách đưa ra gần đây của
các nước ASEAN trong xử lý quan hệ với Trung Quốc. Chính sách hai mặt
song hành chính là chính sách vận dụng phương thức thích hợp để dung hòa
giữa kiềm chế mềm và tiếp xúc. Một mặt, chính sách hai mặt song hành
nhấn mạnh đến việc đi sâu tiến hành tiếp xúc với Trung Quốc; mặt khác
cũng nhấn mạnh đến việc các nước ASEAN sẽ tiến hành kiềm chế mềm để đề
phòng hành vi phá vỡ hiện trạng mà Trung Quốc có thể đưa ra. Bước quan
trọng của kiềm chế mềm là thuyết phục Mỹ đảm nhận vai trò là lực lượng
chủ yếu để kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc đối với khu vực. Loại thứ
ba là chính sách hai mặt kép, giống như vai trò mà Nhật Bản thực hiện
trong những năm gần đây, chính sách hai mặt kép của Nhật Bản đưa ra là
dựa vào quan hệ đồng minh với Mỹ để đối phó với mối đe dọa tiềm tàng về
quân sự, và đồng thời, trong lĩnh vực kinh tế xây dựng nhiều quan hệ đối
tác, để đối phó với mối đe dọa kinh tế tiềm tàng.
Nhận thức của Hàn Quốc về hiện trạng Trung Quốc và Mỹ
Gần nửa thập kỷ qua, Hàn Quốc và Mỹ luôn
duy trì mối quan hệ đồng minh an ninh, liên minh Mỹ-Hàn đã trở thành một
trong những liên minh quân sự vững chắc và lâu bền nhất trên thế giới.
Có rất nhiều nhà chiến lược Mỹ và Hàn Quốc đều cho rằng giá trị của liên
minh Mỹ-Hàn đã vượt qua lĩnh vực an ninh, vươn đến cả lĩnh vực tổng hợp
như kinh tế, văn hóa và ngoại giao... Đối với Hàn Quốc, Mỹ không chỉ vì
mở cửa thị trường trong nước cho hàng hóa xuất khẩu của Hàn Quốc, mà
còn cung cấp kỹ thuật cao để phát triển và mở rộng nền công nghiệp Hàn
Quốc. Quan hệ mật thiết của liên minh an ninh Mỹ-Hàn cũng làm tăng lên
niềm tin và giá trị quan chung trên các lĩnh vực giữa hai nước. Ảnh
hưởng về kinh tế, văn hóa, ngoại giao và chiến lược của Mỹ đối với Hàn
Quốc đã trực tiếp quyết định đến hướng đi trong tương lai trên lĩnh vực
an ninh và kinh tế của Hàn Quốc. Hàn Quốc trong 60 năm qua là nước lấy
Mỹ làm trung tâm để nhìn ra thế giới, các “nhóm lợi ích” của Hàn Quốc
lấy Mỹ làm trung tâm không muốn thay đổi thế giới đã quen thuộc của họ,
những nhóm người này hiện nay là dòng chính của xã hội Hàn Quốc. Để thực
hiện điều này, Hàn Quốc sẽ phải coi quan hệ với Mỹ là nền tảng của
chiến lược ngoại giao, luôn đặt ngoại giao với Mỹ vào vị trí hàng đầu
trong chính sách ngoại giao. Hàn Quốc ưu tiên đàm phán ký kết hiệp định
thương mại tự do với Trung Quốc và Mỹ. Ngày 15/3/2012 “Hiệp định thương
mại tự do Mỹ-Hàn” chính thức có hiệu lực, đánh dấu cho mối quan hệ kinh
tế ngày càng gắn kết của nhóm lợi ích chủ yếu Hàn Quốc với Mỹ. Hàn Quốc
mặc dù đã hợp tác phát triển kinh tế với Trung Quốc, nhận được lợi ích
lớn về kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế và cải thiện cuộc sống người
dân trong nước, nhưng lại không thể trong thời gian ngắn thay đổi được
quan niệm địa chính trị thân Mỹ dựa vào Mỹ của người dân Hàn Quốc.
Cho dù tính chất quan trọng của Mỹ đối với
an ninh và phát triển của Hàn Quốc không có gì để bàn cãi, nhưng Chính
phủ Hàn Quốc cũng rất chú ý đến thời cơ lớn mà Trung Quốc trỗi dậy đem
đến cho Hàn Quốc. Ảnh hưởng ngoại giao không ngừng gia tăng và ảnh hưởng
kinh tế không ngừng mở rộng của Trung Quốc được xem là nguyên nhân quan
trọng đầu tiên để Hàn Quốc nỗ lực thiết lập quan hệ với Trung Quốc. Đặc
biệt là với việc không ngừng gia tăng ảnh hưởng đến kinh tế Hàn Quốc
của Trung Quốc, nó đã trở thành động lực căn bản nhất trong hợp tác
Hàn-Trung. Từ năm 1992 quan hệ ngoại giao Hàn Quốc và Trung Quốc chính
thức xây dựng đến nay, Trung Quốc đã trở thành một trong những đối tác
thương mại quan trọng nhất của Hàn Quốc, kim ngạch thương mại mỗi năm
của hai bên ngày một tăng, đến năm 2003 Trung Quốc đã vượt qua Mỹ trở
thành đối tác thương mại lớn nhất của Hàn Quốc. Cùng với việc Trung Quốc
trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Hàn Quốc, Chính phủ Hàn Quốc
đã coi quan hệ hai bên là mối quan hệ song phương quan trọng song song
với liên minh an ninh Mỹ-Hàn. Đặc biệt trong vấn đề bán đảo Triều Tiên,
Hàn Quốc rất coi trọng ảnh hưởng của Trung Quốc, và xem như là đối tác
hợp tác và là kênh quan trọng nhất giúp Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc tiếp
xúc với nhau.
Sự phát triển nhanh chóng của Trung Quốc đã
tạo ra không gian kinh tế, an ninh và ngoại giao rộng lớn cho Hàn Quốc,
nhưng Chính phủ Hàn Quốc cũng không thể không đối mặt với việc đưa ra
phương thức điều tiết như thế nào để xử lý vấn đề nan giải trong liên
minh Mỹ-Hàn và quan hệ đối tác chiến lược Trung-Hàn. Hàn Quốc cần phải
duy trì mối quan hệ hữu hảo với hai nước lớn Mỹ và Trung Quốc; thị
trường nội địa rộng lớn của Trung Quốc và ảnh hưởng ngoại giao của Trung
Quốc đối với Bắc Triều Tiên là hai đề tài lớn mà Chính phủ Hàn Quốc
quan tâm nhất hiện nay trong việc xử lý quan hệ Trung-Hàn; còn liên minh
quân sự Mỹ-Hàn và “Hiệp định thương mại tự do Mỹ-Hàn” lại là sự đảm bảo
cho Chính phủ Hàn Quốc trong vấn đề an ninh và kinh tế. Dựa vào những
toan tính trên, việc lựa chọn đứng về bên nào với cái giá phải trả là từ
bỏ quan hệ hữu hảo với một nước lớn, đều không phù hợp với lợi ích quốc
gia Hàn Quốc. Bộ trưởng Ngoại giao-Ngoại thương Hàn Quốc Kim Sung-hwan
cho biết nếu phải lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ, đối với ngoại giao Hàn
Quốc là một thử nghiệm quan trọng, giống như một cơn “ác mộng”, sẽ đưa
ngoại giao Hàn Quốc đứng trước hoàn cảnh vô cùng khó khăn. Để duy trì ổn
định và phồn thịnh trong tương lai, Chính phủ Hàn Quốc sẽ thông qua
thực thi chính sách hai mặt, duy trì quan hệ mang tính xây dựng với cả
Trung Quốc và Mỹ.
Chiến lược hai mặt mà Hàn Quốc vận dụng giữa đối tác chiến lược và đồng minh.
Sau khi Lee Myung-bak lên nắm quyền năm
2008, Hàn Quốc đã thực thi chiến lược hai mặt giữa Trung Quốc và Mỹ, để
Hàn Quốc có thể duy trì được mối quan hệ mật thiết và hữu hảo với cả Mỹ
và Trung Quốc. Hàn Quốc cần phải xem xét đến lợi ích địa lý của bản thân
và biến đổi trong ngoại giao, cần phải chuẩn bị ứng phó với tất cả các
trường hợp có thể xảy ra, dựa quá nhiều vào Mỹ có thể sẽ hạn chế chọn
lựa chiến lược của mình.
Thứ nhất, mục đính chủ yếu của chiến lược
hai mặt của Hàn Quốc là kiểm soát quan hệ liên minh quân sự Mỹ-Hàn và
đối tác hợp tác chiến lược Trung-Hàn được thúc đẩy thuận lợi hơn . Nếu
như từ góc độ địa chính trị xem xét ảnh hưởng của Trung Quốc và Mỹ tới
Hàn Quốc, thì vấn đề quan trọng nhất là Hàn Quốc làm thế nào xác định
được địa vị chiến lược của mình đối với Trung Quốc và Mỹ. Để thực hiện
thuận lợi chiến lược hai mặt, Hàn Quốc không thể không từ nhiều chiến
lược hai mặt tìm kiếm chọn lựa một chiến lược phù hợp với lợi ích bản
thân nhất - chính sách hai mặt cùng có lợi, chính sách hai mặt song
hành, hay là chính sách hai mặt kép? Chính sách hai mặt cùng có lợi
không phù hợp với nhu cầu của Hàn Quốc, cũng có nghĩa là Hàn Quốc sẽ
phải đồng thời triển khai hợp tác và cạnh tranh với cả hai nước Trung
Quốc và Mỹ. Chính sách hai mặt kép cũng không phù hợp hiện trạng quan hệ
Trung-Hàn hiện nay, chiến lược này hình thành từ việc kết hợp giữa tiếp
xúc ở tầng sâu và kiềm chế mềm, chính sách đối với Trung Quốc của Hàn
Quốc chủ yếu là tiếp xúc, còn thiếu sự kiềm chế, nhưng cho dù là kiềm
chế mềm hay là kiềm chế cứng, Hàn Quốc đều không muốn tiến hành kiềm chế
đối với Trung Quốc.
Môi trường chiến lược hiện nay đòi hỏi liên
minh quân sự với Mỹ cần phải tăng cường hợp tác, đồng thời cũng đòi hỏi
Trung Quốc và Hàn Quốc phải thúc đẩy mối quan hệ kinh tế dựa vào nhau
trong khuôn khổ đối tác hợp tác chiến lược. Điều này buộc Chính phủ Hàn
Quốc không thể không vận dụng chiến lược hai mặt. Mục tiêu chủ yếu trong
chiến lược hai mặt của Hàn Quốc không phải là duy trì quan hệ kiềm chế
với hai nước lớn, mà là tiếp xúc và theo đuổi hợp tác với hai nước lớn.
Do mục đích chủ yếu trong chiến lược hai mặt của Hàn Quốc là duy trì
quan hệ hữu nghị với Trung Quốc và Mỹ, do đó Hàn Quốc nhấn mạnh đến việc
khai triển hợp tác trên lĩnh vực có lợi cho cả hai bên, từ đó duy trì
hợp tác song phương. Nói một cách cụ thể là, Hàn Quốc chú ý đến hợp tác
trên lĩnh vực ngoại giao và an ninh với Mỹ, nhưng coi trọng hợp tác
trong lĩnh vực kinh tế với Trung Quốc.
Thứ hai, nhìn từ góc độ lựa chọn trọng tâm
của ngoại giao đối với Trung Quốc và Mỹ, thì tư duy chiến lược của Hàn
Quốc là đặt trọng tâm vào liên minh Mỹ-Hàn. Mặc dù tầm quan trọng của
Trung Quốc đối với phát triển kinh tế Hàn Quốc là không phải bàn cãi, và
ảnh hưởng ngoại giao của Trung Quốc đối với Hàn Quốc cũng rất quan
trọng, nhưng liên minh quân sự Mỹ-Hàn đã hình thành được 50 năm, mà
trong tư duy của mỗi người dân Hàn Quốc thì tầm quan trọng của liên minh
này đã vượt qua quan hệ với bất kỳ quốc gia nào. Chính phủ Hàn Quốc coi
trọng quan hệ với Mỹ, nguyên nhân chủ yếu là ở vai trò mà Mỹ đảm nhiệm
trên thế giới và địa vị không thể thay thế của Mỹ. Với tư cách là siêu
cường về quân sự, Mỹ quản lý các loại sự vụ quốc tế, phân phối sản phẩm
công cộng và tài nguyên của toàn cầu. Với tư cách là thành viên của cộng
đồng quốc tế, Chính quyền Lee Myunh-bak cho rằng phải có trách nhiệm
duy trì hệ thống quốc tế hiện tại, liên minh quân sự Mỹ-Hàn cũng cần
phải có sự điều chỉnh mới, để đối phó với các tình huống trên toàn cầu.
Từ hiện trạng mà nói, ảnh hưởng tổng thể
của Trung Quốc đối với hệ thống quốc tế là có hạn. Trung Quốc có tiềm
lực trở thành nước lớn có ảnh hưởng mang tính toàn cầu, nhưng thực lực
so với Mỹ, vẫn còn có sự chênh lệch. Xem xét đến hiện trạng này thì quan
hệ đối tác Trung-Hàn chỉ dừng ở mức hợp tác ở tầm khu vực, mà chủ yếu
giới hạn ở hợp tác kinh tế song phương, và cả hợp tác ngoại giao trong
vấn đề bán đảo Triều Tiên. Tất nhiên, chiến lược hai mặt của Hàn Quốc
không phải không có sự thay đổi, sự thay đổi trọng tâm ngoại giao của
Hàn Quốc sẽ quyết định bởi kết cấu của sự quá độ của quyền lực quốc tế.
Mặc dù từ khi bùng phát khủng hoảng tiền tệ đến nay, thực lực của Mỹ về
tổng thể có phần suy yếu, ảnh hưởng của Trung Quốc tăng lên, nhưng điều
này cũng không có nghĩa là sự quá độ về quyền lực giữa Trung Quốc và Mỹ
đã bắt đầu. Sự chênh lệch về thực lực tổng thể giữa Trung Quốc và Mỹ vẫn
còn rất lớn, Trung Quốc còn phải mất mấy chục năm nữa mới có thể bắt
kịp Mỹ. Kết cấu quốc tế nêu trên đã quyết định trong mấy chục năm tới,
Chính phủ Hàn Quốc vẫn sẽ tiếp tục duy trì chiến lược hai mặt đối với
Trung Quốc và Mỹ.
Kết luận
Hàn Quốc đang kiếm tìm chiến lược hai mặt.
Nếu như mục tiêu của ngoại giao Hàn Quốc là duy trì quan hệ hữu nghị với
Trung Quốc và Mỹ, vậy thì nội dung thực chất của chiến lược hai mặt sẽ
diễn biến thành việc theo đuổi chính sách song hành, đó là một mặt Hàn
Quốc sẽ thúc đẩy hợp tác kinh tế với Trung Quốc; mặt khác mở rộng hợp
tác trên lĩnh vực an ninh và ngoại giao với Mỹ. Nhìn từ chính sách trước
mắt cho thấy Hàn Quốc chú trọng hơn đến tầm quan trọng của liên minh
Mỹ-Hàn, còn một khi giữa Trung Quốc và Mỹ xuất hiện sự quá độ về quyền
lực, thì Hàn Quốc bắt buộc phải thay đổi trọng tâm ngoại giao của mình.
Theo Tạp Chí Thế giới Đương đại (Trung Quốc) số 1, 2013
Quốc Trung (gt)
