Học viện Nghiên cứu Cao cấp về Quốc tế và Phát
triển tại Geneva (Thụy Sĩ) cho biết trong năm 2010, trật tự thế giới
được coi như trật tự đa cực bấp bênh, do sự tách biệt giữa yếu tố địa
chính trị và địa kinh tế.
Nam Phi thế hệ cường quốc thứ hai mới nổi-Ảnh internet
Trong năm 2010, sức mạnh kinh tế và tài chính của các quốc gia mới nổi đã gia tăng đáng kể. Khái niệm "quốc gia mới nổi" đã từng được sử dụng trong lịch sử phát triển kinh tế của các quốc gia. Trong những năm 1980, thế hệ đầu tiên của các nền kinh tế mới nổi (các nước công nghiệp hóa mới, các "con rồng châu Á" và các "con hổ châu Á") đã từng đẩy lùi các quốc gia sản xuất vải và thép châu Âu và Bắc Mỹ khỏi trung tâm kinh tế chính trị quốc tế.
Sang đầu thế kỷ 21, "thế hệ thứ 2 của các cường quốc mới nổi" (đặc biệt là Nam Phi, Braxin, Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, một phần nào là Thổ Nhĩ Kỳ) đang quyết tâm thiết lập sự thay đổi về các mối quan hệ chính trị trên thế giới theo hướng cân bằng. Theo quan điểm của Braxin, liên minh giữa các quốc gia trên thế giới hiện nay đòi hỏi phải có các luật lệ quốc tế công bằng và minh bạch làm nền tảng cho một trật tự thế giới ít bị bất đối xứng.
Đòi hỏi mới này của Braxin nhận được sự ủng hộ của tất cả các nhà ngoại giao thuộc các quốc gia mới nổi. Bởi theo họ, yêu cầu này của Braxin cho thấy cam kết rõ ràng đối với các giá trị và tiêu chuẩn của các thể chế dân chủ quốc tế. Theo các chuyên gia, đây không phải là sự chuyển đổi triệt để trật tự thế giới mà chỉ là cải cách nó cho phù hợp với thực tế kinh tế và chính trị mới của thế giới.
Mặc dù còn có những khác biệt lớn nhưng Nam Phi, Braxin, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga cũng có những điểm chung: Đó là khả năng về kinh tế, chính trị và quân sự vượt trội so với phần lớn các quốc gia phương Nam khác (các quốc gia đang phát triển); khả năng ảnh hưởng tới vấn đề kiểm soát trật tự quốc tế ở tầm khu vực và thế giới.
Bởi vậy, những nước này cũng đã bắt đầu tăng cường trao đổi hợp tác nhằm thực hiện quyết tâm chung là cân bằng lại trật tự thế giới. Nga và Trung Quốc cùng phối hợp với nhau trong Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO, thành lập năm 2001) và cùng thực hiện các cuộc tập trận chung. Braxin, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga đã thông báo thành lập Ngân hàng Liên Khu vực về Phát triển vào tháng 4/2010 tại Hội nghị thượng đỉnh nhóm BRIC (gồm Braxin, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc) ở Braxilia (Braxin).
Sự phát triển của Nhóm Cairns (gồm 19 quốc gia xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp) và sự ra đời của Nhóm G-20 (gồm 20 nền kinh tế phát triển và mới nổi) cho thấy sự nổi lên về vai trò của các quốc gia phương Nam (đặc biệt là Braxin, Ấn Độ và Nam Phi) trong thương mại quốc tế hiện nay. Braxin đã tố cáo sự bị động của nhóm Cairns dưới sự dẫn dắt của Ôxtrâylia trước quan điểm bảo hộ của Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) trong lĩnh vực nông nghiệp. Mặc dù còn những khác biệt giữa các quốc gia thành viên, G-20 vẫn là một liên minh chính trị nhằm cải cách thể chế thương mại quốc tế và tăng cường thương mại quốc tế giữa các quốc gia phương Nam. Chiến lược liên minh này là nhằm tiếp cận các thủ tục đã được thực hiện tại Cơ quan Giải quyết Tranh chấp (DSB) thuộc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Braxin, Ấn Độ và Nam Phi đã khuếch trương chủ nghĩa khu vực thông qua Diễn đàn IBAS (Diễn đàn đối thoại Ấn Độ, Braxin và Nam Phi được thành lập năm 2003) nhằm tác động vào thực trạng địa chính trị quốc tế theo hướng có lợi cho họ. Những nước này cũng thể hiện một tư thế tích cực và khẳng định hơn trên trường quốc tế, đồng thời phát triển mối quan hệ song phương trong khối. IBAS là một liên minh chính trị gắn với chiến lược đấu tranh chống nghèo đói và cải cách các thể chế quốc tế.
IBAS cũng đã đề xuất cải cách Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc vì cơ quan này không nhằm vào vấn đề dân chủ hóa tiến trình đưa ra quyết định ở cấp quốc tế mà chỉ đơn giản thừa nhận sự khác biệt giữa các quốc gia phương Nam và thể chế hóa sự khác biệt này. Về vấn đề an ninh, kế hoạch hành động IBAS-2004 dự kiến liên kết thực hiện các cuộc tập trận chung, tham gia các chiến dịch gìn giữ hòa bình, đấu tranh chống buôn lậu ma túy và vũ khí, cũng như đấu tranh chống buôn lậu các hóa chất độc hại tại khu vực Ấn Độ Dương và Đại Tây Dương.
Tóm lại, với những ưu thế mới về kinh tế, những quyết tâm chính trị và các nỗ lực cố kết về chính trị và ngoại giao, các quốc gia mới nổi đang tìm cách điều chỉnh lại quyền lực chính trị trên thế giới theo hướng để thế giới thừa nhận tầm ảnh hưởng khu vực của họ và đảm bảo sự bình đẳng trong các tổ chức quốc tế.
Trần Đức Hùng (P/v TTXVN tại Thụy Sĩ)
