Xin
giới thiệu các bạn một bài viết mới nhất của Nhà văn Ngô Thế Vinh bàn
về những con đập trên thượng nguồn sông Mê Kông. Báo chí trong và
ngoài nước gần đây cảnh báo sông Mê Kông đang lâm nguy vì những phương
pháp xây đập vô trách nhiệm của “nước lạ”. Bài viết này cung cấp thêm
những thông tin về ảnh hưởng của việc làm nguy hiểm của nước lạ đó đến
các nước thuộc vùng hạ nguồn sông Mê Kông. NVTSinh cảnh toàn cầu và những con đập "Made in China"
Ngô Thế Vinh
Gửi Nhóm Bạn Cửu Long
“Nước trở nên quý, và càng quý hơn trong tương lai,
sẽ trở thành ‘Vàng Xanh’ của thế kỷ XXI”
“L’eau est devenue chère, et elle sera encore plus à l’avenir,
ce qui en fera l’Or Bleu du XXIe siècle”
Ricardo Petrella, 3/2000
NỬA TỈ NGƯỜI TRÊN HÀNH TINH NÀY
Cách
đây 10 năm (11/ 2000) Ủy Hội Đập Thế Giới (WCD / World Commission on
Dams), đã cho ấn hành một nghiên cứu rộng rãi trên toàn cầu về ảnh hưởng
các con đập lớn và phát triển.
Mười năm sau 2010, Water Alternatives, là một nhóm độc lập gồm các nhà nghiên cứu, các chủ bút (independent academic online journal),
đã cùng duyệt xét lại bản khảo sát của WCD, xem các con đập lớn hiện
nay ảnh hưởng ra sao trên sinh cảnh môi trường, kinh tế xã hội và đời
sống cư dân ven sông – khảo sát này không phải chỉ có thu hẹp trên những
nạn nhân trực tiếp trên vùng xây đập bị cưỡng bách tái định cư mà bao
gồm cả các cộng đồng dân cư phía hạ nguồn, tại 70 quốc gia nơi 120 con
sông trên thế giới .
Theo Brian Richner, người chủ trì cuộc nghiên cứu và cũng là Giám đốc
Chương Trình Bảo Tồn Thiên Nhiên ( Nature Conservancy) thì có gần nửa
tỉ người (472 triệu) trong số này 85% là cư dân Á Châu sống dưới nguồn
phải chịu hậu quả tiêu cực thật đáng ngại từ những con đập lớn do hủy
hoại môi trường, phá rừng, làm mất nguồn cá, mất đồng cỏ nuôi gia súc…
Điển hình là vùng hạ lưu sông Mekong, nếu không kể đám thị dân, thì đã
có hơn 40 triệu người chủ yếu là nông và ngư dân, sống bằng nguồn tài
nguyên của con sông với nguồn lúa gạo, nguồn cá mà cá từ sông Mekong là
nguồn protein chính của họ.
Như một điệp khúc, ai cũng biết Trung Quốc là quốc gia thượng nguồn
của nhiều con sông, chỉ thích nói tới các lợi lộc của các con đập như
sản xuất điện, điều hòa lũ lụt và tạo thuận thủy lợi cho nông nghiệp.
Nhưng lại hầu như không đề cập tới những hậu quả tiêu cực và ảnh hưởng
lâu dài trên sinh cảnh, môi trường và đời sống cư dân dưới nguồn.
Theo cuộc khảo sát của nhóm Water Alternative (June 3, 2010), thì có
sự bùng phát xây cất các con đập lớn trên toàn thế giới: từ con số 5,000
con đập năm 1950 nay lên tới 50,000 con đập. Chỉ riêng Brazil, xứ sở
của túc cầu đã có tới 1,700 dự án xây đập mới.
Cũng theo Brian Richner, ở một thời kỳ mà cao trào xây đập đã trải
rộng trên toàn cầu như vậy, thì chúng ta càng phải khôn ngoan và thận
trọng hơn ngay từ bước khởi đầu hình thành dự án cho tới phương thức
điều hành các con đập để có thể “giảm thiểu” tác hại của các con đập
trên đời sống con người và sinh cảnh”. [12]
Chẳng hạn, làm sao bảo đảm các con đập “phải xả ra đủ nước” để duy trì dòng chảy và bảo tồn sinh cảnh và duy sự sống nơi hạ nguồn.
Nhận xét: điều này chỉ phản ánh lòng mong mỏi không thực tế và cả
nghịch lý nữa do “mâu thuẫn quyền lợi” đối với quốc gia và công ty sở
hữu các con đập. Ví dụ trong mùa hạn hán vừa qua, khi mà chính những hồ
chứa các con đập Vân Nam cũng thiếu nước để vận hành giàn turbines, phải
bảo đảm cung cấp đủ điện cho các khu kỹ nghệ đang phát triển rất nhanh ở
các tỉnh Tây Nam Trung Quốc, trong tình huống cực đoan ấy mà lại yêu
cầu Trung Quốc lấy “từ tâm tự nguyện” xả nước từ các hồ chứa cũng đang
thiếu nước chỉ để cứu các khúc sông cạn hạ nguồn “rõ ràng là một yêu cầu
không tưởng”.
NHỮNG CON ĐẬP LAN THƯƠNG – MEKONG
 |
|
GMS _ Greater Mekong Subregion
Lưu Vực Lớn Sông Mekong hay Tiểu Vùng Sông Mekong Mở Rộng
Diện tích: 795,000 km2
Chiều dài chính: 4,400 km
Dòng chảy trung bình: 15,000 m3 / sec
[ nguồn: MRC Secretariat 2000 ]
|
Theo dự báo của Chương Trình Môi Sinh Liên Hiệp Quốc (UNEP/ U.N.
Environment Program) thì dân số vùng hạ lưu sông Mekong sẽ tăng lên 90
triệu vào năm 2025 với 1/3 sẽ chọn sống ở các khu đô thị [1], còn lại
2/3 cư dân ven sông, chủ yếu là ngư dân và nông dân đã và đang chịu hậu
quả trực tiếp và tích lũy những tác hại của các con đập Vân Nam.
Do cơn khát năng lượng để đáp ứng nhu cầu kỹ nghệ phát triển, rõ ràng
Trung Quốc thì vẫn cứ ráo riết xây thêm những con đập bậc thềm Vân Nam
(Mekong Cascades) với cái giá kinh tế xã hội và môi sinh phải trả của
các quốc gia vùng hạ lưu.
Hiện nay 2010, đã có ba con đập (1) Mạn Loan/ Manwan 1,500 MW, (2)
Đại Chiếu Sơn/ Daichaosan 1,350 MW, (3) Cảnh Hồng / Jinghong 1,350 MW đã
hoạt động toàn công suất, con đập thứ tư (4) Tiểu Loan/ Xiaowan 4,200
MW cao nhất thế giới 292 mét (lớn thứ hai sau con đập Tam Hợp / Three
Gorges trên sông Dương Tử), với diện tích hồ chứa hơn 190 km2 và dung
tích 15 tỉ mét khối, bắt đầu lấy nước sông Lan Thương – Mekong từ 2009
dự trù phải cần tới 4 năm tới 2012 mới lấy đủ nước vào hồ chứa, nhưng
đơn vị phát điện đầu tiên của đập Tiểu Loan đã bắt đầu hoạt động từ 25
tháng 9, 2009. Theo Wang Yongxiang , tổng quản trị Hydrolancang còn có
thêm ba con đập nữa đang xây trong chuỗi 14 con đập bậc thềm Vân Nam.
[13]
_ Không chỉ xây đập trên suốt nửa chiều dài sông Mekong chảy qua
tỉnh Vân Nam, Trung Quốc còn thao túng trong các kế hoạch xây những con
đập Hạ lưu trên lãnh thổ Lào như: Pak Beng 1,320 MW, Pak Lay 1,320
MW, Sanakham 1,000 MW và Cam Bốt : Sambor 2,600 MW (lớn hơn con đập
Mạn Loan/ Manwan Vân Nam chỉ có 1,500 MW) với tổn phí lên tới 5 tỉ $US.
Hai con đập Sambor và Don Sahong cùng với dự án các con đập Hạ lưu phía bắc sẽ “đe dọa tới 70% sự sống còn của các đoàn “di ngư” từ Cam Bốt. [3]
_ Hội Nghị Thượng Đỉnh Mekong, Hua Hin Thái Lan
Trước sức ép của công luận, của các nhóm hoạt động môi sinh và gay
gắt nhất là phong trào dân chúng từ các cộng đồng cư dân hạ lưu phản đối
chống Trung Quốc và mạnh mẽ nhất là từ các tỉnh đông bắc Thái – nạn
nhân trực tiếp của những khúc sông Mekong khô hạn.
Trước mối đe dọa sông Mekong cạn dòng do chuỗi đập thượng nguồn Vân
Nam, bốn quốc gia Đông Nam Á thuộc lưu vực sông Mekong gồm Thái Lan,
Lào, Cam Bốt và Việt Nam đã nhóm họp tại thành phố biển Hua Hin, 200 km
phía nam Bangkok, để cùng thảo luận về phương cách khai thác bền vững
nguồn tài nguyên sông Mekong. Thủ tướng Thái Lan Abhisit Vejjajiva, cho
dù đang phải đương đầu với cuộc khủng hoảng chánh trị có thể đưa tới nội
chiến, nhưng vẫn đến khai mạc hội nghị thượng đỉnh này với tuyên bố
khẳng định:
“Sông Mekong đang bị đe dọa nghiêm trọng vì sự lạm dụng nguồn
nước và hậu quả của biến đổi khí hậu. Nếu không có một chính sách khai
thác thận trọng và hợp lý các nguồn tài nguyên sông Mekong, con sông
hùng vĩ này không thể nào sống còn”.
Cũng để xoa dịu nỗi căm phẫn của cư dân khu vực hạ lưu, Bắc Kinh cử
một phái đoàn quan sát do phó Ngoại trưởng Tống Đào / Song Tao tới dự
hội nghị. Không là thành viên của Ủy Hội Sông Mekong, không bị một ràng
buộc nào ngoài tư cách “tham dự đối thoại”. Như từ bao giờ,
Bắc Kinh vẫn khẳng định do tình trạng hạn hán nghiêm trọng mới là nguyên
nhân đưa tới con sông Mekong cạn dòng – và cũng khá trớ trêu là phân
tích của chính Ủy Hội Sông Mekong / MRC cũng hậu thuẫn cho luận điểm đó
của Trung Quốc. [4] Và đó là lý do tại sao các nhà hoạt động môi sinh đã
lên án Ủy Hội Sông Mekong thất bại trong việc bảo vệ dòng sông Mekong.
[5]
Trước sức ép của công luận, Bắc Kinh bắt đầu chịu chia xẻ một phần
dữ kiện thủy văn liên quan tới hai con đập Vân Nam. Cũng nên ghi lại ở
đây cái cảnh tiếp đón khá bẽ bàng mà Trung Quốc đã dành cho phái đoàn 4
nước thuộc Ủy Hội Sông Mekong qua ghi nhận của Boonchai Ngamvitrot,
Giám đốc phòng Nghiên cứu Thủy văn của Thái Lan:
“Ngày đầu đoàn đến thăm Đập Cảnh Hồng, đến đập quan sát khoảng 1
tiếng, phía Trung Quốc cho phép chụp hình. Ngày thứ hai, đoàn đi thăm
Đập Tiểu Loan, quan sát khoảng 1 tiếng nhưng tại đây họ không cho chụp
hình. Tiếp đoàn chỉ có 5 hay 6 cán bộ công ty thủy điện, không có cấp
đại diện chánh phủ hay bộ Thủy lợi Trung Quốc đi cùng. Chúng tôi nói
chuyện rất ít, hầu như chỉ đi xem là chính”. [15]
Nếu gọi đó là chuyến đi quan sát thực địa / fact-finding, thì chỉ với
vỏn vẹn 2 giờ đồng hồ đó, phái đoàn 4 nước đã thu thập được những thông
tin gì nơi 2 con đập ấy ?
Ngoài chiến dịch tình cảm rất hời hợt ấy, trước sau Trung Quốc vẫn
khăng khăng từ chối trách nhiệm về tình trạng cạn dòng của con sông
Mekong trong thời gian vừa qua. [2] Với những lý lẽ, vẫn là sự lặp
lại, không có gì mới và không thuyết phục, đó là:
(1) Theo phái đoàn Trung Quốc thì chỉ có 13.5% lưu lượng
sông Mekong đổ xuống từ khúc sông Lan Thương / thượng nguồn, so với lưu
lượng trung bình hàng năm sông Mekong đổ ra Biển Đông, nên các con đập
Vân Nam không có ảnh hưởng đáng kể tới hạ nguồn; không những thế các hồ
chứa còn có tác dụng tích cực là điều hòa dòng chảy, ngăn ngừa lũ lụt
và cải thiện dẫn thủy tiêu tưới cho nông nghiệp.
Nhận xét: nhưng theo Milton Osborne, chuyên gia uy tín về Đông
Nam Á và là tác giả những cuốn sách nghiên cứu về Sông Mekong (như : The
Mekong: Turbulent Past, Uncertain Future; River Road to China: The
Search for the Source of the Mekong) thì trong Mùa Khô, lưu lượng nước
sông Lan Thương ( tên Trung Quốc của sông Mekong) ở một số nơi, chiếm
tới 40% lượng nước sông Mekong , gấp 3 lần con số Trung Quốc đưa ra là
13.5%. [11]
(2) Phái đoàn Trung Quốc cho rằng không phải chỉ có các quốc gia hạ
lưu chịu cảnh con sông Mekong cạn dòng, mà chính hàng triệu cư dân các
tỉnh Tây Nam Trung Quốc cũng bị thiếu nước và hạn hán nghiêm trọng
trong thời gian vừa qua.
Nhận xét: do thay đổi khí hậu, đã thiếu mưa, hạn hán, khi mà mực
nước hồ chứa các con đập xuống thấp tới gần “mực nước chết”và để duy
trì mức sản xuất điện cho các khu kỹ nghệ… thì 40% nguồn nước trong mùa
khô bị giữ lại trong các con đập Vân Nam, thì hậu quả thiếu nước và
cạn dòng dưới nguồn trầm trọng hơn là thế nào.
(3) Cũng phái đoàn Trung Quốc đã phủ nhận tiếng nói báo động của các nhóm hoạt động môi sinh, và lên án những “lượng giá của họ về tác hại của các con đập Vân Nam là hoàn toàn không có cơ sở / groundless” vì Mekong cạn dòng là do “thiếu mưa / low rainfall” chứ không vì nguyên nhân nào khác.
Nhận xét: đã thiếu mưa trên toàn lưu vực từ thượng xuống hạ
nguồn, trong suốt mùa khô, trông chờ nước do nguồn tuyết tan từ cao
nguyên Tây Tạng để duy trì dòng chảy thiên nhiên vốn có từ ngàn năm của
con sông Mekong thì nay nguồn nước ấy bị giữ lại trong hồ chứa khổng lồ
của các con đập Vân Nam và cảnh “thượng nguồn tích thủy, hạ nguồn khan”
tưởng là hiển nhiên vậy mà vẫn bị Trung Quốc phủ nhận. [11]
Nói gì đi nữa thì cho đến nay Trung Quốc vẫn cương quyết từ chối gia
nhập Ủy Hội Sông Mekong để không bị ràng buộc bởi bất cứ quyết định nào
của tổ chức này. Dưới mắt cư dân hạ nguồn thì Trung Quốc là một khuôn
mặt “bất nhẫn” hay nói theo ngôn từ ngoại giao nhẹ nhàng hơn thì Bắc
Kinh hoàn toàn “vô cảm” với những khó khăn của các quốc gia ven sông
nơi lưu vực dưới sông Mekong.
NHỮNG CON ĐẬP Á CHÂU
_ Trên Sông Irrawaddy:
Trung Quốc đã khởi công xây con đập thủy điện lớn nhất Miến Điện,
Myitsone 3,600 MW trên sông Irrawaddy từ cuối năm 2007. Vị trí con đập
nằm ngay trên hợp lưu của hai nhánh sông, cách Myitsone thủ phủ của bang
Kachin 42 km về hướng bắc.
Theo tờ báo của nhà nước Miến Điện, The New Light of Myanmar,
từ tháng 5 năm 2007 Miến Điện đã hoàn tất phác thảo 7 dự án thủy điện
trên sông Irrawaddy với tổng công suất lên tới 13,360 MW, do một ký kết
giữa Công Ty Đầu Tư Điện Lực Trung Quốc (CPI / China Power Investment
Corporation) và Bộ Điện Lực Miến Điện.
Nhưng theo Tổ Chức Môi Sinh Kachin có trụ sở ở Chiang Mai Thái Lan,
thì tình trạng đàn áp nhân quyền cư dân địa phương trên luôn luôn diễn
ra trên vùng xây đập. Di sản thiên nhiên và văn hóa của sắc tộc Kachin
đang bị hủy hoại, với hơn 40 ngôi làng quanh vùng xây đập sẽ hoàn toàn
bị ngập lụt và hơn 10 ngàn cư dân thì bị mất hết nhà cửa và bị cưỡng
bách phải di dời. Chưa kể đến trường hợp nếu con đập bị xập do động đất
sẽ gây thảm họa cho hàng triệu cư dân nơi hạ nguồn. ( Bắc Miến là vùng
động đất đang hoạt động / seismically active zone giống như Vân Nam) [9]
Mới đây 6/ 2010, khi Thủ Tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo tới thăm giới
lãnh đạo quân phiệt Miến Điện để thảo luận về “các vấn đề năng lượng”
cũng có nghĩa là hai nước sẽ phải đẩy mạnh kế hoạch xây các con đập thủy
điện trên lãnh thổ Miến. Đập Myitsone trên sông Irrawaddy chỉ là một
trong 9 dự án án và ngoài Công Ty Đầu Tư Điện Lực Trung Quốc CPI thì
nay có thêm một công ty xây đập lớn khác của Trung Quốc CDT (China
Datang Corporation), tham dự vào.
Cho dù gặp sự chống đối mạnh mẽ của sắc dân Kachin, điển hình là đã
xảy ra các vụ nổ bom (17/04/2010) nơi công trình xây đập khiến 4 công
nhân xây đập Trung Quốc chết và nhiều người khác bị thương, thì ngay
sau đó dân Kachin bị quân đội bắt bớ, tra tấn và đàn áp dữ dội hơn. Kế
hoạch cưỡng bách tái định cư / forcibly relocated và tiến độ xây đập
vẫn không hề bị chậm lại. [10]
Cũng dễ hiểu tại sao Trung Quốc vẫn chuộng ký kết hợp đồng làm ăn với
các thể chế độc tài, nhân danh ổn định chánh trị bằng đàn áp.
_ Trên Cao Nguyên Tây Tạng :
Xứ tuyết Tây Tạng là vùng đất cao từ 3,500 tới 5,000 mét, được mệnh
danh là “nóc của trái đất”, các con sông lớn như mạch sống cho toàn vùng
Châu Á đều bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng. Phía đông ngoài hai con
sông lớn Hoàng Hà và Dương Tử hoàn toàn nằm trong lãnh thổ Trung Quốc,
còn phải kể tới ba con sông khác: Mekong, Irrawaddy và Salween. Phía tây
và tây nam là các con sông: Indus, Sutlej và Yarlung Zangpo – Yarlung
Zangpo còn được mệnh danh là “con sông cao nhất thế giới”.
Bắc Kinh đã xác nhận với Ấn Độ là, Hoa Lục sẽ xây con đập đầu tiên
trên con sông Yarlung Zangbo – Brahmaputra, vốn là một con sông lớn,
chảy xuyên qua rặng Hy Mã Lạp Sơn, đổ xuống một đại vực (grand canyon)
lớn và sâu nhất, trước khi chảy sang Ấn Độ. Đây là dòng sông huyết mạch
của bao nhiêu triệu cư dân Ấn.
Các chuyên gia Hoa Lục còn cho họ biết sẽ xây thêm 4 con đập nữa
trong vùng thung lũng giữa hai quận hạt Sangro và Jiacha. Khi hoàn tất,
tổng số công suất của những con đập thủy điện này sẽ “nhiều lần lớn hơn”
công suất con đập Tam Hiệp (Three Gorges Dam) lớn nhất thế giới trên
sông Dương Tử. [6]
Nguồn năng lượng mới này tương đương với 100 triệu tấn than đá, hoặc bằng toàn trữ lượng dầu khí trên Biển Đông / it could generate energy equivalent to all the oil and gas in the South China sea. [14]
Ai cũng biết Biển Đông đang là “vùng tranh chấp nóng” giữa Trung Quốc, Việt Nam và các quốc gia Đông Nam Á.
Ấn Độ đã bày tỏ mối quan tâm về những con đập sắp tới của Trung Quốc,
sẽ có ảnh hưởng hủy hoại sinh cảnh vốn đã mong manh của vùng Hy Mã Lạp
Sơn và nhất là tác động trực tiếp trên lưu lượng con sông Brahmaputra,
là nguồn cung cấp nước cho các vùng nông nghiệp và kỹ nghệ các tỉnh Đông
Bắc Ấn Độ. Nỗi lo ngại của Ấn càng gia tăng khi nhận thức được rằng qua
các con đập, Bắc Kinh sẽ hoàn toàn kiểm soát nguồn nước cung cấp cho
vùng đất 90,000 km2 đang trong vòng tranh chấp biên giới giữa hai nước.
[Tưởng cũng nên nhắc lại là trong quá khứ đã xảy một cuộc Chiến tranh
Biên giới giữa Trung Quốc và Ấn Độ (Sino-Indian War) vào tháng 10 năm
1962, trên cao độ hơn 4,000 mét, sau đó tuy ngưng bắn nhưng tình hình
vẫn căng thẳng và vấn đề biên giới giữa hai nước chưa được giải quyết.
Nay nhìn lại, người ta không thể không liên hệ yếu tố chánh trị phía
sau cuộc chiến này: sự vùng dậy của nhân dân Tây Tạng bị Trung Quốc
thẳng tay đàn áp (1959) và sau đó Tân Đề Ly đón nhận Đức Đạt Lai Đạt Ma
vào Ấn Độ tỵ nạn đã gây cho Bắc Kinh không ít giận dữ ].
Cũng như với các con đập thượng nguồn Sông Mekong, lập luận của Trung
Quốc bao giờ cũng là tiếng nói “phủ nhận” ảnh hưởng của chuỗi đập trên
cao nguyên Tây Tạng đối với nguồn nước của Ấn Độ.
Bằng một giọng khá trịch thượng và cả thách thức với một cường quốc
láng giềng có cả vũ khí nguyên tử là Ấn Độ, giới chức Bắc Kinh cho rằng
họ không có ràng buộc nào để phải công khai hóa kế hoạch của họ với Tân
Đề Li, nhưng họ đã làm như vậy để tạo sự tin cậy và giảm thiểu căng
thẳng giữa hai quốc gia. [Sic]
Yan Zhiyong, tổng giám đốc Nhóm Tham vấn Thủy điện Trung Quốc (China
Hydropower Engineering Consulting Group) nhận định : “Tây Tạng là nguồn
dự trữ thủy điện lớn nhất so với các tỉnh khác của Trung Quốc. Chuyển
điện điện từ Tây Tạng sang các tỉnh miền Đông sẽ giải quyết vấn đề
thiếu năng lượng đáng kể của Trung Quốc”.
Anant Krishnan, nhà ngoại giao cao cấp của Ấn Độ cho rằng kế hoạch
xây đập tràn lan của Bắc Kinh, cho dù đó là trong lãnh thổ Trung Quốc
nhưng chắc chắn sẽ ảnh hưởng tác hại mối quan hệ đối với các quốc gia hạ
nguồn. Rồi ông ta cũng không quên so sánh :
“Ấn Độ bị báo động vì những con đập trên sông Yarlung Zangbo-
Brahmaputra, cũng giống như với các quốc gia Thái Lan, Lào, Cam Bốt và
Việt Nam đối với những con đập Vân Nam trên thượng nguồn sông Langcang –
Mekong”. [6]
NHỮNG CON ĐẬP TRÊN LỤC ĐỊA PHI CHÂU
Theo báo Economist, Châu Phi là một lục địa ít xây đập nhất. Cũng là
lục địa thiếu nước và thiếu điện nhất. Đó là vùng đất hứa để xây thêm
những con đập và Trung Quốc là quốc gia bỏ tiền xây nhiều con đập mới ở
Phi Châu, nhưng hiệu năng của những con đập ấy thường dưới xa mức dự
tính do khí hậu thất thường, tiên đoán thủy văn không chính xác cộng
thêm với tham nhũng về chính trị nên Châu Phi không phải là “đắc địa”
để Trung Quốc vội vã đầu tư thêm vàokỹ nghệ xây đập [7], ngoài những kế
hoạch đang sinh lợi khác như thuê đất, phá rừng lấy gỗ và chuyên trở các
nguồn tài nguyên từ Phi Châu về Trung Quốc.
XÂY ĐẬP TOÀN CẦU: TRUNG QUỐC VÀ NHÂN QUYỀN
Phân nửa những con đập lớn trên hành tinh này là nằm trong lãnh thổ
Trung Quốc và Bắc Kinh cũng là chủ nhân các đại công ty xây đập lớn nhất
thế giới.
Chỉ mấy thập niên trước đây thôi, Trung Quốc còn cần yểm trợ kỹ thuật
của các công ty xây đập Tây Phương, như với tập đoàn đa quốc gia EHDC
(Ertan Hydroelectric Development Corporation) khi thực hiện dự án đập
Tam Hợp (Three Gorges projects). Nhưng cũng lúc đó, Trung Quốc có ngay
chiến lược làm ăn với các công ty ngoại quốc, họ đặt ra yêu cầu các công
ty này phải chấp nhận cho sản xuất phân nửa những giàn turbines và các
nhà máy phát điện ngay tại Trung Quốc với sự tham gia của các kỹ sư thủy
điện và công nhân kỹ thuật Trung Quốc. Một hình thức thu hút kỹ thuật
cao của Tây Phương vào Trung Quốc trong một thời gian ngắn với gía rẻ.
Trước mối lợi nhuận hàng tỉ Mỹ kim, các đại công ty Tây Phương như
ABB, Alstom, General Electric and Siemens đã chấp nhận giải pháp này
cũng có nghĩa đồng ý chuyển giao quy trình công nghệ xây đập cho Trung
Quốc. Và các nhóm kỹ sư trẻ Trung Quốc đã không bỏ lỡ cơ hội, rất mau
chóng học hỏi và làm chủ các khâu kỹ thuật xây đập của ngoại quốc và rồi
không lâu sau đó, Trung Quốc đã có thể tự chế tạo và sản xuất mọi trang
bị cho kỹ nghệ xây đập ngay tại Hoa Lục.
Để rồi ngày nay, Trung Quốc vượt qua các bậc thầy, thống lĩnh thị
trường xây đập toàn cầu, nhận xây 19 trong số 24 dự án đập lớn nhất thế
giới. Không có con số chính xác, nhưng có thể nói rằng không ít các giàn
turbines và trang thiết bị xây các con đập lớn nhỏ ở Việt Nam hiện nay
đều mang thương hiệu Made in China, điều phỏng đoán ấy chắc không sai.
Nhưng ngoài vấn đề Hoa Lục làm chủ được kỹ thuật xây đập, nhiều người
đã tự hỏi bằng cách nào Trung Quốc đạt được những thành tựu “xuất cảng kỹ nghệ xây đập” nhanh như vậy sang nhiều quốc gia khác ?
Giám đốc chánh trị Mạng Lưới Sông Thế giới (IRN/ International River
Network), Peter Brosshard đã tìm được lời giải đáp. Đó là, trong khi
các đối tác Tây phương tuy có nhiều kinh nghiệm và kỹ thuật cao hơn
nhưng cũng vì biết quan tâm nhiều hơn tới ảnh hưởng môi trường và tác
động xã hội của từng con đập nói chung vì “tôn trọng nhân quyền” họ đã
rất “dè dặt và bảo thủ” , trong khi đó phía Trung Quốc không có cùng
mức độ quan tâm như vậy và Bắc Kinh chưa bao giờ bỏ lỡ cơ hội sinh lợi,
cứ thế nhận đấu thầu và tiến tới cho dù không đáp ứng được những tiêu
chuẩn môi sinh quốc tế. [8]
Nhưng rồi ra, trước công luận thế giới, Trung Quốc không thể nói là
hoàn toàn vô can trước tác hại của những con đập nơi các quốc gia mà
Trung Quốc trực tiếp đầu tư vào. Điển hình là những gì tệ hại đang diễn
ra trong Lưu Vực Lớn Sông Mekong (GMS/ Greater Mekong Subregion); và báo
chí đã đưa ra một ví von rất gợi hình là Trung Quốc đang liều lĩnh bước
đi trên trên những tảng băng mỏng / China walks on thin ice.
Một hình ảnh nước lớn Trung Quốc chắc chắn sẽ xấu xí hơn nếu cứ tiếp tục
với những công trình xây dựng thiếu bền vững như vậy trên khắp hành
tinh này.
Trung Quốc đã chia rẽ, khống chế được các nước nhỏ Đông Nam Á trong
đó có Việt Nam, nhưng khi Bắc Kinh hành xử ngang ngược chặn nguồn nước
một nước láng giềng lớn như Ấn Độ, liệu có dễ dàng như vậy không hay là
bắt đầu “châm ngòi” cho một cuộc “chiến tranh vì nước”.
NGÔ THẾ VINH
California 16/ 06 / 2010
Tham khảo:
1/ The Mekong In Peril, Prashanth Parameswaran, Wed, 02 June 2010
2/ China New Dam as Water Hog. USA Today, April 21, 2010
3/ Mekong Tipping Point: Hydropower Dams, Human Security and
Regional Stability. Richard P. Cronin & Timothy Hamlin. The Henry L.
Stimpson Center, Washington DC, 2010
4/ Mekong Nations Join Forces on Shrinking River. Bangkok Post 05/04/2010.
5/ Mekong body ‘failed to protect waterway’. Dowstream Nations
suffering, activists say. Apinva Wipatayotin. Bangkok Post 02/04/2010.
6/ China to dam world’s highest river. SNM Abdi in Calcutta,
Stephen Chen & Kristine Kwok in Beijing. South China Morning Post,
Honglong April 24, 2010
7/ The Economist on Dam Building in Africa: Tap that water. Controversy surrounds the argument for dam-building in Africa.
8/ China’s Dam Builders Go Global. China Dams the World. Peter Bosshard.
9/ Irrawady Dam Construction Begins, Human Rights Abuses Begin. Saw Yan Naing. The Irrawady News Magazine, Jan 29, 2008
10/ Kachins anxious Wen’s visit will boost Irrawaddy dam construction. June 03, 2010. www.kachinnews.com/News/Kachins-anxious-Wen’s-visit-will-boost-Irrawaddy-dam-contruction/
11/ China’s “Charm Offensive” Loses Momentum in Southeast Asia [Part II].
Ian Storey. Source: The Jamestown Foundation Publication: China Brief Volune:10, Issue: 10, May 13, 2010
12/ 472 Millions People Worldwide Negatively Affected by Dams.
Jaymi Heimbuch, San Francisco, California. Sciences & Technology
06/10/2010
13/ Xiaowan Dam Generating Electricity in Kunming. Li Yingqing and Guo Anfei. Chian Daily Yunnan Bureau, Seot 25, 2009
14/ Chinese Hydro-engineers propose World’s Biggest Dam in Tibet.
Jonathan Watts, Asia environment correspondent. The Guardian, Monday
May 24, 2010
15/ Thăm đập Cảnh Hồng / Jinghong và đập Tiểu Loan / Xiaowan
http://nguyenvantuan.net/news/6-news/925-sinh-canh-toan-cau-va-nhung-con-dap-qmade-in-chinaq
