TPP
là một hiệp định được khởi xướng từ năm 2005 bởi 4 quốc gia New
Zealand, Bruney, Chile và Singapore (còn gọi là Hiệp định P-4). Hai năm
gần đây, đã có thêm Mỹ, Australia, Malaysia, Peru, Việt Nam chính thức
tham gia các phiên đàm phán TPP. Mới đây nhất, ngày 11/11/2011, ngay
trước thềm Hội nghị Thượng đỉnh APEC 19, bất chấp dư luận trong nước
phản đối, chính phủ Nhật Bản công bố ý định tham gia vòng đàm phán sắp
tới. Canada, Mexico cũng bày tỏ ý định tham gia TPP, còn Philipines, Hàn
Quốc và Đài Loan dự kiến cũng sẽ tham gia trong vòng 10 năm tới.
Thay đổi diện mạo châu Á - Thái Bình Dương
TPP được đánh giá là một hiệp định
"thế kỷ", có tính chất tự do rất cao, hơn cả việc tham gia vào Tổ chức
Thương mại thế giới (WTO). Cùng với Nhật Bản, chuyển động tại khu vực
châu Á - Thái Bình Dương đang càng trở nên sôi động hơn bao giờ. 10 nước
tham gia Hiệp định TPP chiếm tới 35% GDP toàn thế giới, lớn hơn rất
nhiều so với Liên minh Châu Âu, hiện là khu vực tự do mậu dịch lớn nhất,
nhưng chỉ chiếm có 26% GDP thế giới.
TPP đã được kỳ vọng trở thành một
khuôn khổ thương mại tự do toàn diện, chất lượng cao của thế kỷ 21, một
hình mẫu của FTA thế hệ mới, có tầm bao quát toàn khu vực châu Á - Thái
Bình Dương. 100% các dòng thuế quan sẽ được loại bỏ, 100% các phân ngành
dịch vụ được mở cửa trong thương mại giữa các nước thành viên. Qua TPP,
nhiều vấn đề thương mại và phi thương mại sẽ được tăng cường ở mức độ
thích hợp, thúc đẩy sự canh tân, tăng trưởng và phát triển kinh tế, hỗ
trợ việc tạo ra và duy trì công ăn việc làm, mang lại lợi ích to lớn và
bền vững cho các nước tham gia, thúc đẩy quá trình hội nhập sâu, rộng
hơn trong bối cảnh Vòng đàm phán Doha tiến triển chậm chạp.
Các nước trong khu vực hy vọng rằng,
APEC 2011 cùng thỏa thuận TPP sẽ tiếp thêm động lực mới cho quá trình
thúc đẩy tự do thương mại, kiến tạo thêm công ăn việc làm, phát triển
kinh tế và tăng cường sự tin cậy lẫn nhau giữa các nước trong khu vực.
Thúc đẩy ký kết TPP cũng sẽ mở ra hy vọng hoàn tất nhiều thỏa thuận
thương mại tự do ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. TPP cũng có khả năng
cơ cấu lại hàng loạt liên minh thương mại châu Á, mang lại một cách thức
để vượt qua thế bế tắc toàn cầu đang hiện hữu, đem lại một mô hình chủ
nghĩa khu vực mở, giải quyết những lo ngại về việc thế giới sẽ bị chia
nhỏ thành những khối thương mại riêng biệt.
Rõ ràng, với sự xuất hiện của TPP,
việc xây dựng các cơ chế hợp tác khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang
thay đổi nhanh chóng, thái độ và chính sách của Mỹ cũng đang chuyển đổi
theo, điều này buộc các nước trong khu vực cũng phải điều chỉnh chiến
lược hợp tác cho phù hợp. Và, bằng cách này hay cách khác, châu Á-Thái
Bình Dương đang hội nhập một cách sâu rộng, mạnh mẽ hơn.
Và một ngày đẹp trời, bên lề Hội nghị
cấp cao APEC 19 tại Honolulu (Mỹ) vừa qua, Tổng thống Hoa kỳ B.Obama vui
mừng thông báo rằng 9 nước thành viên TPP đã hoàn tất bản phác thảo
những đường hướng chính của dự án thành lập khu vực tự do mậu dịch lớn
nhất thế giới này. Tương lai về một khu vực thương mại tự do dường như
sắp được thiết lập đến nơi. Có người ví von những gì mà các vòng đàm
phán của TPP đạt được như một tia nắng đẹp soi rọi phần nào bầu không
khí vốn đang ảm đạm của cuộc khủng hoảng nợ công ở châu Âu và cả những
buồn rầu ẩn giấu đâu đó ở nhiều nền kinh tế trên thế giới.
Tuy nhiên, không ít người cho rằng,
với 9 vòng thì đàm phán TPP sẽ phải làm được nhiều hơn thế, chứ không
chỉ là một bản phác thảo, dù đã liệt kê phạm vi và các nguyên tắc tiếp
cận các vấn đề cơ bản trong TPP. Chưa hề có một chi tiết nào cụ thể hơn
về các cam kết, vốn là phần chính yếu của bất kỳ hiệp định thương mại tự
do nào. Dòng thuế nào sẽ loại bỏ ngay, dòng nào sẽ theo lộ trình hay
ngành dịch vụ nào mở, mở với điều kiện gì… thì vẫn đang trong tình trạng
"còn tiếp tục phải đàm phán".
Mỹ - Nhiệt tình và tính toán
Hiệp định TPP đang đứng đầu trong các
chương trình nghị sự thương mại của Washington. Mặc dù TPP chỉ chiếm 6%
thương mại của Mỹ, Mỹ lại là nước tham gia sau vào TPP, thậm chí không
có đối tác nào trong TPP nằm trong số 10 thị trường xuất khẩu hàng đầu
của Mỹ (trừ Nhật Bản), nhưng Washington không hề quên vai trò "anh cả"
trong cả việc thúc đẩy tiến trình đàm phán Hiệp định quan trọng này. Tuy
nhiên, sự nhiệt tình có tính toán của Mỹ được cho là hơi "lộ liễu".
Trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế và
nợ công đang tàn phá nhiều trung tâm quyền lực trên thế giới, tương quan
lực lượng ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang thay đổi nhanh chóng,
nhiều nguồn lợi tại khu vực đang có nguy cơ vượt ra khỏi tầm tay của Mỹ.
Đối với Mỹ, châu Á-Thái Bình Dương là khu vực không chỉ quan trọng về
địa-kinh tế mà còn quan trọng về mặt địa-chiến lược. Thái Bình Dương
không chỉ là "cửa ngõ" nối nước Mỹ với thế giới mà nó còn là khu vực có
dân số đông, chiếm khoảng 1/2 dân số thế giới với trữ lượng dầu mỏ, khí
đốt lớn… Đây là các nhân tố tiềm ẩn, nếu thúc đẩy quan hệ kinh tế,
thương mại chặt chẽ với khu vực này, có thể vực dậy và tạo động lực cho
nền kinh tế Mỹ trong tương lai.
Các quan chức Mỹ cũng cho rằng, TPP
hiện mới chỉ mang lại lợi ích nhỏ cho kinh tế Mỹ, nhưng về lâu dài, lợi
ích này sẽ tăng lên khi khối này được mở rộng. Bằng việc lôi kéo thành
công Nhật Bản, lợi ích kinh tế thương mại của Mỹ trong khu vực đã gia
tăng đáng kể, chỉ tính riêng thương mại song phương giữa Nhật Bản và Mỹ
cũng đã ngang bằng với tổng kim ngạch thương mại song phương giữa Mỹ với
9 nước tham gia TPP trước đó. Bên cạnh đó, việc tham gia của Nhật Bản
còn có ý nghĩa nhiều hơn, xét trên khía cạnh địa chiến lược.
Trọng tâm kinh tế toàn cầu đang dịch
chuyển về phía Đông, với sự chuyển mình mạnh mẽ của Trung Quốc, Mỹ càng
có ý thức quyết đoán hơn về vai trò, vị thế của mình tại khu vực. TPP sẽ
trở thành tiêu điểm cạnh tranh giữa mô hình Khu thương mại tự do Trung
Quốc - ASEAN do Trung Quốc chi phối với mô hình TPP do Mỹ đứng đầu. Động
thái này của Mỹ còn nhằm kiến tạo một trật tự châu Á - Thái Bình Dương,
ấn định quy tắc Mỹ nắm quyền chủ đạo. Như lãnh đạo Mỹ nhiều lần nhấn
mạnh đến "sự trở lại" của mình này tại châu Á - Thái Bình Dương.
Nhật Bản - Vào còn hơn không
Mỹ đã luôn hy vọng Nhật Bản sớm đưa ra
quyết định gia nhập TPP. Mỹ rất cần đồng minh Nhật Bản ủng hộ TPP,
trong khi Tokyo chắc chắn cũng muốn thắt chặt quan hệ với Washington để
đối phó với những thách thức mới. Và tất nhiên, nếu các cuộc đàm phán
đạt kết quả, TPP hẳn có trọng lượng hơn vì có hai nền kinh tế thuộc loại
lớn nhất hành tinh.
Tuy nhiên, đến tận bây giờ khi Nhật
Bản đã ghi tên tham gia TPP, thì Chính phủ vẫn không nhận được sự đồng
thuận của các giới chức và doanh nghiệp. Trong khi giới doanh nghiệp ủng
hộ việc tham gia TPP nhằm mở rộng thị trường xuất khẩu thì nội bộ chính
giới nước này vẫn đang chia rẽ về vấn đề TPP, do lo ngại việc tham gia
TPP sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới lĩnh vực nông nghiệp. Không chỉ có phe đối
lập, mà cả những người phản đối phái thân Washington và nông dân Nhật
cũng chống lại việc này. Những người làm nông nghiệp lo ngại họ sẽ mất
các ưu đãi và sự bảo vệ của chính quyền, khiến sản phẩm của họ sẽ đắt
hơn và sẽ không đủ sức cạnh tranh. Một số người khác bày tỏ quan ngại
trước khả năng TPP ảnh hưởng tới nhiều khía cạnh của cuộc sống, như dịch
vụ y tế, sản phẩm y dược, tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm. Các phản ứng
khác nhau đã khiến cho xếp hạng uy tín của thủ tướng Nhật Bản bị hạ
thấp 7,5% so với hồi tháng 9.
Tuy nhiên,theo tính toán của những
người như Ngoại trưởng Seiji Maeharat: "Chính sách nông nghiệp của Nhật
Bản đang bế tắc, do đó, buộc phải thay đổi toàn diện. Đã đến lúc Nhật
Bản không được phép trì hoãn thêm trong việc tham gia Hiệp định TPP".
Còn Thủ tướng Yoshihiko Noda đã cố gắng thuyết phục những thành viên của
đảng Dân chủ cầm quyền và những người phản đối tham gia TPP bằng cách
nhấn mạnh rằng, Nhật Bản sẽ không có tiếng nói trong khuôn khổ mới trừ
khi Nhật Bản tham gia các cuộc đàm phán càng sớm càng tốt, và việc thắt
chặt quan hệ với châu Á là việc làm cấp thiết để duy trì tăng trưởng
kinh tế của đất nước.
Việt Nam - Cân nhắc để chủ động
Ngày 15/11/2010, Chủ tịch nước Việt
Nam thông báo quyết định tham gia đàm phán TPP. Quyết định này nhận được
sự chào đón của các đối tác trong TPP, đặc biệt là Hoa Kỳ vốn từ lâu
mời gọi Việt Nam. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên Việt Nam tham gia đàm
phán một FTA đa phương với tốc độ đàm phán nhanh, quy mô sâu rộng, mức
độ cam kết cao và phức tạp như vậy.
Tất nhiên, tham gia một hiệp định
thương mại tự do khu vực toàn diện như TPP là một cơ hội tạo bước nhảy
vọt về phát triển kinh tế trong đó xuất khẩu có nhiều thuận lợi nhất.
Đặc biệt, Việt Nam cũng sẽ có cơ hội đàm phán để Hoa Kỳ mở cửa thị
trường cho hàng hóa của Việt Nam, kiềm chế nhập siêu, góp phần thúc đẩy
hơn nữa đầu tư của Hoa Kỳ và các nước vào Việt Nam. Việt Nam cũng sẽ nắm
bắt và tận dụng tốt hơn các cơ hội do quá trình tái cấu trúc cục diện
quốc tế và khu vực cũng như xu thế hội nhập kinh tế khu vực đem lại.
Đồng thời, tham gia Hiệp định TPP sẽ giúp Việt Nam có thêm điều kiện
triển khai chiến lược hội nhập quốc tế nói chung và chiến lược đối ngoại
ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương nói riêng, nâng cao vị thế của Việt
Nam trên trường quốc tế.
Nhưng nếu thử nhìn vào các đối tác
chính thức trong TPP, có thể thấy Việt Nam có trình độ phát triển thấp
nhất. Việc cam kết và thực hiện các cam kết sâu và rộng trong khuôn khổ
đàm phán Hiệp định TPP sẽ đặt ra những thách thức không nhỏ, đặc biệt là
sức ép về mở cửa thị trường, cạnh tranh đối với các doanh nghiệp của
Việt Nam, vốn còn yếu, khả năng quản lý còn nhiều bất cập. Nếu không có
sự chuẩn bị tốt, nhiều ngành sản xuất và dịch vụ có thể sẽ gặp khó khăn.
Tuy nhiên, đây là con đường mà sớm hay muộn Việt Nam cũng phải đi qua
để chuyển dịch cơ cấu kinh tế thành công, theo hướng nâng cao giá trị
gia tăng, chất lượng và hiệu quả của tăng trưởng kinh tế.
Tuy nhiên, theo LS. Trần Hữu Huỳnh -
Chủ tịch UB Tư vấn chính sách thương mại quốc tế VCCI, với vai trò là
một thành viên đàm phán chính thức, bình đẳng, Việt Nam hoàn toàn có
quyền đề xuất, can thiệp vào việc định hình các cam kết trong khuôn khổ
TPP. Như vậy, việc chủ động đàm phán xây dựng thỏa thuận cùng có lợi, sẽ
tốt hơn việc phải chấp nhận các điều khoản đã được lập ra.
Ra khơi?
Như vậy, tham gia TPP mỗi quốc gia
thành viên đều hy vọng sẽ gặt hái được những lợi ích khác nhau. Tổng
thống Mỹ Barack Obama hy vọng TPP sẽ là hòn đá tảng cho một khu vực
thương mại tự do rộng lớn bao trùm cả khu vực APEC. Nhật Bản hy vọng,
thông qua TPP với Mỹ đóng vai trò đầu tàu, Nhật sẽ có ảnh hưởng quyết
định tới những tiêu chuẩn kỹ thuật toàn cầu trong những ngành công
nghiệp như xe hơi chạy điện và năng lượng sạch, thay vì để cho Trung
Quốc chi phối. Các nền kinh tế nhỏ và đang phát triển như Việt Nam có
thể tìm thấy ở TPP cánh cửa mở vào các thị trường tiêu thụ rộng lớn như
Mỹ, Nhật Bản và cơ hội hợp tác để phát triển cơ sở hạ tầng, xác lập vai
trò trong chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu.
Tờ The Economist cho rằng, các nước
nhỏ đang có chính sách bảo hộ nông nghiệp, luật pháp về lao động lỏng
lẻo, yếu kém về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và không đủ ngân sách đầu tư
cho các công nghệ thân thiện với môi trường... sẽ thấy TPP là một liều
thuốc khó nuốt. Tuy nhiên, nhìn ở góc độ khác, tham gia TPP có thể là cơ
hội, là động lực thúc đẩy cải cách kinh tế một cách triệt để và toàn
diện. Với các nền kinh tế đang chuyển đổi như Việt Nam, tham gia TPP là
cơ hội để đẩy nhanh tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, minh
bạch đầu tư công và hướng tới phát triển bền vững. Nếu không có cơ hội
này, sự nghiệp tái cơ cấu nền kinh tế sẽ có thể còn bị trì hoãn, kéo dài
vì thiếu động lực từ bên trong lẫn "sức ép" từ bên ngoài.
Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho
rằng, mặc dù đặt ra nhiều tham vọng, tiến trình đi tới hiệp định TPP sẽ
không suôn sẻ và nhanh chóng như kỳ vọng của các nhà lãnh đạo. Mỹ và
Nhật Bản, hai nền kinh tế lớn nhất trong TPP, đang phải đối mặt với
những trở ngại lớn trong việc thông qua TPP: nước Mỹ đang bước vào một
năm bầu cử đầy sóng gió, còn Chính phủ Nhật vẫn chưa được dân chúng ủng
hộ trong những chính sách tự do hóa thương mại
Trần Công
|
Thứ Ba, 21 tháng 2, 2012
41. Xuyên Thái Bình Dương
