(Cập nhật: 25/12/2009)
TCCSĐT - Trong 3 ngày,
từ ngày 20 đến ngày 22-12-2009, Câu lạc bộ “Van-dai” (“Valdai”), Cục Thông tin
Quốc tế của Hãng thông tấn Nga “Novosti”, Hội đồng Phụ trách chính sách đối ngoại
và quốc phòng Nga đã tổ chức Hội nghị quốc tế về Trung Đông với chủ đề “Trung
Đông: năm 2020” tại Gioóc-đa-ni.
Chương trình nghị sự của Hội
nghị đã bàn về triển vọng dàn xếp cuộc xung đột giữa I-xra-en và Pa-le-xtin,
vai trò của các nước ngoài khu vực trong nền chính trị ở Trung Đông, vấn đề an
ninh năng lượng và không phổ biến vũ khí hạt nhân.
Được thành lập năm 2004 bởi
Hội đồng Phụ trách chính sách đối ngoại và quốc phòng Nga, Báo “Tin tức
Mát-xcơ-va” (“The Moscow News”), Tạp chí “Nước Nga trong nền chính trị toàn cầu”
(“Russia In The Global Affairs”) và Tạp chí “Hình bóng nước Nga” (“Russia
Profile”), Câu lạc bộ “Van-đai” hằng năm đã mời gọi hàng trăm chính khách và
các chuyên gia nghiên cứu chính trị từ nhiều nước khác nhau để thảo luận các chủ
đề liên quan tới nước Nga và thế giới. Khoảng 70% đại biểu tham dự các cuộc hội
thảo là khách mời thường xuyên của Câu lạc bộ. Đây là lần đầu tiên một hội nghị
quốc tế về Trung Đông được tổ chức ở Nga với sự tham gia của các chính khách,
nhà báo, chuyên gia và các nhà khoa học đến từ Pa-le-xtin, I-xra-en, Ai-cập,
I-ran, Sy-ri, A-rập Xê-út, Bác-khranh, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Anh, Mỹ và Pháp. Khách
mời danh dự có Thứ trưởng Bộ ngoại giao Nga A. Xan-tan-nốp, Viện sĩ E. Pri-ma-cốp
và đại diện Hoàng gia Gioóc-đa-ni.
1. Bối cảnh tổ chức Hội
nghị quốc tế về Trung Đông
Hội nghị quốc tế về Trung
Đông lần này diễn ra trong bối cảnh tiến trình hòa bình Trung Đông đang rơi vào
bế tắc. Hiện chưa có dấu hiệu níu kéo Pa-le-xtin và I-xra-en ngồi vào bàn đàm
phán và cộng đồng quốc tế đang rất cần đưa ra các biện pháp khẩn cấp để buộc
các bên phải thực hiện các cam kết mà họ đã từng chấp nhận trước đây. Trước đó,
ngày 24-11-2009, Trợ lý phụ trách chính trị của Tổng Thư ký Liên hợp quốc tuyên
bố tại Hội nghị của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc rằng, dấu hiệu đáng lo ngại
nhất đối với tiến trình hoà bình Trung Đông là việc I-xra-en tiếp tục xây dựng
trái phép các khu định cư của người Do Thái trên phần lãnh thổ chiếm đóng của
người Pa-le-xtin, vi phạm tất cả các cam kết của họ sau khi Tổng thống Pa-le-xtin
Ma-mút A-bát đã có sự nhân nhượng là không ra tranh cử nhiệm kỳ hai. Hội đồng Bảo
an Liên hợp quốc cũng đã từng thông qua Nghị quyết số 1860, yêu cầu các bên ngừng
chiến ở dải Ga-da, theo đó, I-xra-en phải rút hết quân ra khỏi các vùng lãnh thổ
chiếm đóng của người Pa-le-xtin và mở cửa ranh giới tại các trạm kiểm soát dọc
theo dải Ga-da, nhưng cả I-xra-en và Phong trào Hồi giáo Ha-mát đều phản đối
Nghị quyết này. Từ đó tới cuối năm 2009, các bên vẫn không ngừng các cuộc pháo
kích và trả đũa lẫn nhau. Tiến trình hoà bình Trung Đông rơi vào bế tắc. Rõ
ràng, các nỗ lực chính trị nhằm tìm kiếm giải pháp có thể chấp nhận được về sự
tồn tại của hai nhà nước I-xra-en và Pa-le-xtin đã hoàn toàn trở nên vô vọng.
Trong bối cảnh đó, người
Pa-le-xtin đã không còn hy vọng vào sự giúp đỡ của Tổng thống Mỹ Ba-rắc
Ô-ba-ma, người đã từng đưa ra tuyên bố trong những ngày đầu bước vào Nhà Trắng
rằng, dàn xếp tiến trình hoà bình Trung Đông là một trong những ưu tiên trong
chính sách đối ngoại của ông. Nếu trong những ngày mới lên cầm quyền, Tổng thống
Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma yêu cầu I-xra-en phải hoàn toàn chấm dứt các hoạt động xây dựng
khu định cư trên các vùng đất chiếm đóng của người Pa-le-xtin thì nay, ông lại
đồng ý với đề nghị của Thủ tướng I-xra-en Na-ta-ni-a-hu là chỉ tạm thời ngừng
xây dựng trong vòng 10 tháng. Điều này đã bị phía Pa-le-xtin hoàn toàn bác bỏ.
Ngoài tiến trình hoà bình Trung Đông, tình hình I-rắc cũng đang bất ổn và vấn đề
hạt nhân của I-ran thì bế tắc, chưa có lời giải đáp. Tê-hê-ran đứng trước nguy
cơ bị áp dụng lệnh trừng phạt mới cứng rắn hơn. Thêm vào đó, tình hình biên giới
giữa Cộng hòa Y-ê-men và A-rập Xê-út đang trở nên căng thẳng.
2. Nội dung bàn thảo tại
Hội nghị quốc tế về Trung Đông
Phát biểu tham luận tại Hội
nghị có ông Ép-ghe-nhi Pri-ma-cốp, Viện sĩ Nga, Chủ tịch Hội đồng Thương mại và
Công nghiệp Nga, cựu Thủ tướng Nga; cựu Thủ tướng Pa-le-xtin A-khmét Cu-rây;
nhiều đại diện đến từ Nga, Pa-le-xtin, I-rắc, Ai-cập, Li-băng, Gioóc-đa-ni,
Sy-ri, A-rập Xê-út, Thổn Nhĩ Kỳ, Ba-khrây, Anh, Pháp và Mỹ. Phiên kết thúc Hội
nghị với nội dung “Trung Đông những năm 2010 - 2020: đi về đâu?”, đặc
phái viên của Tổng thống Nga Đ.Mét-vê-đép và Thứ trưởng Bộ ngoại giao Nga A.
Xan-tan-nốp đã có bài phát biểu.
Những người tham dự Hội
nghị quốc tế về Trung Đông lần này cố gắng định hình triển vọng xây dựng không
gian an ninh và ổn định ở Trung Đông trong tương lai có thể dự báo được, nhưng
không thể hy vọng giải quyết được các vấn đề then chốt của khu vực trong vài
năm tới. Các tác giả của một bản báo cáo phân tích trình bày tại Hội nghị khẳng
định, ở Trung Đông tích tụ quá nhiều mâu thuẫn chưa được giải quyết, lại đan
xen với các mâu thuẫn và những khó khăn mới, làm gia tăng bạo lực và xung đột.
Do đó, chưa thể có triển vọng giải quyết thỏa đáng tiến trình hoà bình Trung
Đông và ngăn chặn nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân tại khu vực này.
Cựu Thủ tướng Pa-le-xtin,
ông A-khmét Cu-rây, trong bài phát biểu tại Hội nghị cho rằng, ngồi vào bàn đàm
phán với I-xra-en để giải quyết toàn bộ vấn đề trong tiến trình hoà bình Trung
Đông trong điều kiện hiện này là “một sai lầm lớn nhất và nghiêm trọng nhất”.
Nhiều người, trong đó có các bạn bè của người Pa-le-xtin ở Nga, kêu gọi phía
Pa-le-xtin ngồi vào bàn đàm phán với I-xra-en, nhưng rõ ràng là chưa có đủ điều
kiện để làm điều đó. Ông A-khmét Cu-rây khẳng định, tiến hành đàm phán trong
giai đoạn hiện nay chỉ là hành động che đậy kế hoạch của I-xra-en đơn phương thực
hiện chủ trương của họ nhằm giữ nguyên hiện trạng và từng bước “gặm nhấm” các
phần lãnh thổ khác của người Pa-le-xtin trên bờ tây sông Gioóc-đan. Người
Pa-le-xtin đang phải chứng kiến cảnh tượng nhà cửa và làng mạc của họ bị phía
Pa-le-xtin tàn phá để xây dựng khu định cư cho người I-xra-en ở Giê-ru-sa-lem.
Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn khi ngay trong hàng ngũ những người
Pa-le-xtin còn có sự chi rẽ. Trong thời gian gần đây, Phong trảo Pha-ta và
Phong trào Ha-mát của Pa-le-xtin luôn có sự xung đột, thiếu thống nhất quan điểm
về một số vấn đề trong chính sách đối nội và đối ngoại.
Về triển vọng xây dựng
một Trung Đông không có vũ khí hạt nhân, các chuyên gia Nga cho rằng,
trong điều kiện không thể ngăn chặn quá trình phổ biến vũ khí hạt nhân ở Trung
Đông, còn I-ran đã tiến tới chỗ có đầy đủ tiềm năng để phát triển vũ khí hạt
nhân, thì cộng đồng quốc tế nên sử dụng tiềm năng vũ khí hạt nhân như một yếu tố
đóng vai trò ổn định và kiềm chế. Thí dụ, xây dựng “ô an ninh” ở khu vực này với
sự tham gia của các cường quốc hạt nhân như Nga và Mỹ. Một phương án khác là
xây dựng lá chắn tên lửa tập thể trong khu vực hoặc chấp nhận khả năng “răn đe
lẫn nhau” như trường hợp Ấn Độ và Pa-ki-xtan - hai quốc gia hạt nhân đang xung
đột nhau trong các cuộc tranh chấp biên giới chưa được giải quyết. Rõ ràng,
theo các chuyên gia phân tích đến từ Nga, trong điều kiện hiện nay, khó có thể
hy vọng xây dựng một khu vực Trung Đông phi hạt nhân, một khi I-xra-en đã sở hữu
vũ khí hạt nhân nhưng lại chưa tham gia Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân
(NPT). Trong điều kiện không ngăn chặn được thì nên có biện pháp kiềm chế nhằm
tạo ra sự ổn định tương đổi.
Về kịch bản tiến công
quân sự nhằm vào I-ran mà trong thời gian qua đã được đề cập ở Mỹ, các
chuyên gia Nga, trước hết là Viện sĩ E. Pri-ma-cốp, người được mệnh danh là
“giáo trưởng” chính sách Trung Đông của Liên Xô trước đây và Nga hiện nay, khẳng
định rằng, giải pháp tiến công quân sự nhằm vào các mục tiêu hạt nhân của I-ran
có thể để lại hậu quả khủng khiếp, không thể dự đoán trước được, không những
không thể loại bỏ được nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân mà còn làm trầm trọng
thêm nguy cơ này. Theo ông E. Pri-ma-cốp, giải pháp quân sự đối với vấn đề hạt
nhân của I-ran chỉ có thể làm chậm lại khả năng I-ran sở hữu vũ khí hạt nhân,
nhưng lại củng cố quyết tâm của I-ran phát triển loại vũ khí này. Đây là điều hết
sức nguy hiểm vì hiện nay I-ran vẫn tuyên bố rằng, họ không có ý định sở hữu vũ
khí hạt nhân.
3. Lối thoát nào cho
tình hình Trung Đông?
Cựu Thủ tướng Pa-le-xtin,
ông A-khmét Cu-rây, trong bài phát biểu tại diễn đàn Hội nghị cho rằng, chung sống
hoà bình với người I-xra-en là sự lựa chọn chiến lược của người Pa-le-xtin và
cuối cùng các bên sẽ tìm ra giải pháp công bằng để giải quyết cuộc xung đột
này. Đa số các chính khách, các chuyên gia, các nhà báo đều nhận xét, cuối đường
hầm trong tiến trình hoà bình Trung Đông vẫn còn ánh sáng dẫn tới hy vọng tìm
ra lối thoát. Cuộc xung đột giữa Pa-le-xtin và I-xra-en kéo dài đã 60 năm, biết
bao nhiêu máu và sinh mạng dân thường đã đổ và cộng đồng quốc tế đã có nhiều nỗ
lực không nhỏ nhằm đạt được hoà bình. Theo Viện sĩ E. Pri-ma-cốp và nhiều đại
biểu phát biểu tham luận, có thể có một số giải pháp nhằm giải thoát cho tình
hình này.
Một là, I-xra-en
phải hoàn toàn chấm dứt hoạt động xây dựng các khu định cư trên các vùng lãnh
thổ chiếm đóng của Pa-le-xtin; Mỹ công khai thể hiện rõ quan điểm không chấp
nhận hiện trạng tình hình ở Trung Đông; còn “bộ tứ” gồm Liên hợp quốc, Liên
minh châu Âu (EU), Nga và Mỹ thúc đẩy tiến trình hoà bình Trung Đông nhằm đưa
ra một kế hoạch khung mà trong đó cả Pa-le-xtin và I-xra-en đều sẽ có sự nhân
nhượng. Trong kế hoạch này sẽ phải xác định rõ khung pháp lý để giải quyết các
vấn đề chủ yếu trong cuộc xung đột giữa Pa-le-xtin và I-xra-en. Theo Viện sĩ E.
Pri-ma-cốp, nguyên tắc chủ yếu của kế hoạch này là xây dựng nhà nước Pa-le-xtin
có biên giới, bao gồm các vùng bị I-xra-en chiếm đóng ở bờ tây sông Gioóc-đan,
dải Ga-da và Đông Giê-ru-sa-lem. Kế hoạch cũng phải áp dụng nguyên tắc ổn định
cuộc sống cho những người Pa-le-xtin tị nạn, cho phép họ quay trở lại các khu vực
định cư trước đây và công nhận Giê-ru-sa-lem là thủ đô của hai nhà nước. Việc
xây dựng hai nhà nước Pa-le-xtin và I-xra-en là mục đích cơ bản của tiến trình
hoà bình Trung Đông. Trong điều kiện hiện nay, hai bên phải có sự nhân nhượng rất
lớn. Giải pháp này được gọi là “giải pháp truyền thống”, rất khó có thể giải
quyết được vấn đề hoà bình Trung Đông.
Hai là, dàn xếp bắt buộc
thông qua nỗ lực và thống nhất quan điểm của các tác nhân trung gian truyền thống,
trước hết là các nước trong “bộ tứ”. Để các bên nhân nhượng, cách dễ dàng nhất
là sử dụng áp lực tổng hợp từ bên ngoài, trong đó có các áp lực về tài chính,
như trong trường hợp Ai-cập và I-xra-en ký hết Thỏa thuận tại trại Đa-vít. Cần
nghiên cứu giải pháp này vì ngay cả sự hình thành nhà nước I-xra-en cũng dựa
trên sự áp đặt của cộng đồng quốc tế đối với các nước A-rập. Hiện nay, cộng đồng
quốc tế cũng nên có sự áp đặt đối với người I-xra-en đề hình thành nhà nước
Pa-le-xtin của người A-rập giáp giới với I-xra-en. Các chuyên gia Nga nhận thấy,
trong điều kiện hiện nay rất khó hình thành “nhóm các nước gây áp lực” đối với
I-xra-en vì Mỹ luôn muốn duy trì vị thế độc quyền của họ đối với quá trình dàn
xếp tiến trình hòa bình Trung Đông. Trong khi đó, giữa các nước trong nhóm “bộ
tứ” còn có sự chia rẽ về quan điểm và chiến thuật hành động cũng như cạnh tranh
ảnh hưởng và uy tín đối với các nước Trung Đông. Ngoài ra, hiệu lực của các thể
chế quốc tế do Liên hợp quốc đứng đầu vẫn chưa đủ ảnh hưởng để buộc các bên thực
hiện các cam kết. Bằng chứng là Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã từng đưa ra
nhiều nghị quyết trừng phạt nhưng không có tác dụng.
Ba là, giữ nguyên hiện
trạng. Những người phát biểu tại Hội nghị đã cảnh báo nguy cơ từ chủ trương
thể chế hóa hiện trạng tình hình hiện nay ở Trung Đông. Chủ trương này giành được
sử ủng hộ của một số người trong ban lãnh đạo ở I-xra-en cũng như trong phong
trào Ha-mát. Có quan điểm cho rằng, nếu chưa đạt được một giải pháp chính trị
cho tiến trình hòa bình Trung Đông thì nên giữ nguyên hiện trạng nhằm tránh các
hành động bạo lực của các bên. Nhưng đa số các chuyên gia Nga cho rằng, đây là
giải pháp nguy hiểm, đẩy xung đột và mâu thuẫn phát triển tới giai đoạn cực
đoan hơn và khó quản lý hơn.
Bốn là, biện pháp đơn
phương. Do quá thất vọng trước tiến trình hoà bình Trung Đông, phía
Pa-le-xtin có thể sẽ đơn phương tuyên bố thành lập nhà nước độc lập và kêu gọi
Liên hợp quốc cũng như cộng đồng quốc tế công nhận. Tuy nhiên, giải pháp này cũng
không giúp giải quyết được căn bản những mâu thuẫn đang tồn tại giữa I-xra-en
và Pa-le-xtin.
Do đó, giải pháp còn lại
duy nhất là các bên Pa-le-xtin và I-xra-en phải nhân nhượng. Nhưng trong điều
kiện hiện nay, sự nhân nhượng đó sẽ là rất khó, thậm chí có thế không thực hiện
được. Vì thế, tiến trình hoà bình Trung Đông vẫn chưa có hy vọng tìm ra lối
thoát trong vài năm tới./.
Lê Minh Quang tổng hợp
