Ngày
22/3 tại Phnôm Pênh, Trung tâm nghiên cứu chiến lược châu Á (CASS) của
Ấn Độ và Viện Hợp tác và Hòa bình Campuchia (CICP) đã tổ chức Hội thảo
quốc tế nhân kỷ niệm 10 năm ASEAN ký tuyên bố về cách ứng xử của các bên
trên Biển Đông (DOC) với sự tham dự của nhiều học giả Campuchia và quốc
tế.
Sau
một ngày trình bày, thảo luận và xem xét đánh giá các bài tham luận,
Giám đốc CICP, Tiến sĩ Cheng Vannarith, đã tóm lược các nội dung, nêu
lên một số kết quả nổi bật của Hội thảo:
1/
Có sự thay đổi tương quan chiến lược ở châu Á và nhiều phương trình
chiến lược mới đang nổi lên trong cấu trúc an ninh ở châu Á, nhất là
châu Á-Thái Bình Dương. Các cơ chế giải quyết xung đột sẽ chứng minh
tính hiệu quả dựa trên việc giải quyết vấn đề một cách khéo léo với thái
độ hợp tác.
2/
Biển Đông có tầm quan trọng chiến lược đối với khu vực và toàn cầu. Khu
vực này giàu tài nguyên thiên nhiên và là một trong những tuyến đường
thương mại quốc tế nhộn nhịp nhất trên thế giới. Những diễn biến và rủi
ro an ninh, nguy cơ leo thang xung đột trong thời gian gần đây ở Biển
Đông thu hút sự quan tâm sâu sắc của khu vực và cộng đồng quốc tế. Đảm
bảo tự do và an ninh, an toàn hàng hải là lợi ích không chỉ của các quốc
gia trong khu vực mà còn đối với các quốc gia khác liên quan.
3/
Hội thảo diễn ra trong bối cảnh kỷ niệm 10 năm ký DOC giữa ASEAN và
Trung Quốc; ghi nhận đóng góp tích cực và to lớn của Campuchia trong
việc cho ra đời DOC năm 2002; khẳng định DOC là văn bản quan trọng được
ký kết giữa ASEAN và Trung Quốc thể hiện cam kết chung nhằm thúc đẩy hòa
bình, ổn định, tin tưởng lẫn nhau và đảm bảo giải quyết hòa bình các
tranh chấp ở Biển Đông: thừa nhận rằng việc thực thi đầy đủ và hiệu quả
DOC sẽ góp phần làm sâu sắc thêm quan hệ đối tác chiến lược ASEAN –
Trung Quốc vì hòa bình và thịnh vượng; ghi nhận sự đóng góp to lớn và
tích cực của Campuchia vào việc ký kết DOC 2002 giữa ASEAN và Trung
Quốc.
4/
Mặc dù DOC đã có những đóng góp tích cực trong việc gìn giữ hòa bình,
ổn định ở Biển Đông nhưng vẫn còn nhiều hạn chế: (1) DOC không mang tính
ràng buộc pháp lý, dẫn đến các bên tham gia thiếu quyết tâm chính trị;
(2) các bên chưa thống nhất trong vận dụng các điều khoản DOC; (3) phạm
vi áp dụng về mặt địa lý chưa rõ ràng; (4) thiếu cơ chế giám sát, xử lý
đối với các trường hợp vi phạm; (5) chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của các
bên liên quan và sự mong đợi của các quốc gia có lợi ích ở châu Á – Thái
Bình Dương.
5/
Tiếp theo DOC, ASEAN và Trung Quốc đã tiến thêm một bước khi ký kết Bản
qui tắc hướng dẫn thực hiện DOC năm 2011 tại Bali , Inđônêxia. Nhưng
trên thực tế, Bản qui tắc này chưa phải là một cam kết pháp lý hữu hiệu
vì chưa tạo tiền đề để hình thành một cơ chế kiểm soát, quản lý hiệu quả
các mối đe dọa an ninh đối với hòa bình, ổn định và phát triển tại Biển
Đông.
6/
Campuchia có quan hệ hữu nghị với các bên liên quan. Với vai trò chủ
tịch ASEAN năm 2012, Campuchia là bên trung gian hiệu quả, có điều kiện
thuận lợi tăng cường đoàn kết trong ASEAN, thúc đẩy tin tưởng và đồng
thuận giữa các bên tranh chấp tại Biển Đông, có khả năng đưa ra những
sáng kiến khách quan được các bên chấp nhận.
7/
Để tạo tiền đề triệt để và lâu dài đối với tranh chấp phức tạp ở Biển
Đông, các bên liên quan cần nhanh chóng xây dựng và ban hành Bộ Qui tắc
ứng xử trên Biển Đông (COC) mang tính ràng buộc pháp lý, khắc phục những
điểm bất cập của DOC, dựa trên nền tảng luật pháp quốc tế, Công ước
Liên hợp quốc về luật biển (UNCLOS) 1982, Hiệp ước thân thiện và hợp tác
ở Đông Nam Á (TAC) và các văn bản pháp lý liên quan khác.
8/ COC cần có những nội dung cơ bản sau:
Các
bên tham gia ký kết COC phải là toàn bộ thành viên của ASEAN và Trung
Quốc, có thể xem xét việc các quốc gia có lợi ích liên quan tham gia và
tuân thủ. COC
cần là văn bản pháp lý tạo ra khuôn mẫu cho quan hệ hợp tác giữa các
bên liên quan trong khu vực, trong bối cảnh tồn tại nhiều tranh chấp do
lịch sử để lại, việc thực hiện và triển khai UNCLOS 1982 cũng như sự gia
tăng nhu cầu sử dụng biển đáp ứng nhu cầu phát triển của mỗi quốc gia
và cộng đồng quốc tế. Các
bên cam kết tuân thủ nguyên tắc của UNCLOS 1982, TAC và khu vực Đông
Nam Á phi vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), 5 nguyên tắc cùng chung sống hòa
bình, các giá trị và khái niệm trong DOC và Bản hướng dẫn thực hiện DOC,
các nguyên tắc phổ biến của Luật quốc tế đã được thừa nhận. Phạm
vi áp dụng của COC phải được xác định rõ bao gồm tất cả các đảo và vùng
nước bên ngoài ranh giới 200 hải lý tính từ đường cơ sở, lãnh hải của
các quốc gia ven biển và các đảo ở Biển Đông. Cần
phân định rõ khu vực tranh chấp và không tranh chấp, xác định rõ những
hoạt động được phép thực hiện và không được phép thực hiện tại khu vực
tranh chấp. Tự
do và an ninh hàng hải trên và dưới mặt nước, an ninh hàng không tại
Biển Đông cần được tôn trọng và phù hợp với luật pháp quốc tế. Cần
đẩy mạnh các biện pháp xây dựng lòng tin, ngoại giao phòng ngừa thông
qua các hoạt động chung như nghiên cứu đại dương, hợp tác nghề cá, bảo
vệ môi trường, tìm kiếm cứu hộ trên biển, khắc phục hậu quả thiên tai,
chống cướp biển, chống khủng bố, tuần tra chung, tập trận chung, ngăn
cấm việc các bên mở rộng chiếm đóng và có hành động gia tăng xung đột,
tranh chấp ở Biển Đông…
9/
Các quốc gia ký kết COC xem xét khả năng thành lập Cơ quan An ninh Hàng
hải (MSA) để kiểm soát và quản lý các mối đe dọa an ninh hàng hải và
đảm bảo tuân thủ nghiêm túc COC; đề ra các biện pháp xây dựng lòng tin,
giảm thiểu rủi ro; giải thích và thống nhất hướng dẫn thực thi UNCLOS
1982 đối với các thành viên liên quan. MSA sẽ báo cáo trực tiếp lên Hội
nghị thượng đỉnh ASEAN hoặc Hội nghị thượng đỉnh ASEAN – Trung Quốc.
10/
Biến DOC thành một COC đầy đủ là lợi ích của tất cả các bên và thúc đẩy
hòa bình và ổn định tại toàn bộ khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Mặc dù
một số chuyên gia đã bày tỏ quan điểm cá nhân của họ về việc giải quyết
các tranh chấp ở Biển Đông trong bối cảnh và áp dụng các phương pháp
khác nhau, nhưng đã đi đến nhận thức chung về một cách tiếp cận hợp tác
đối với tranh chấp Biển Đông là phù hợp ngay cả khi một vài quốc gia
thành viên còn chưa đồng ý về một vài vấn đề. Vì vậy, các bắt buộc chiến
lược là phải tìm ra phương thức và biện pháp mới để đối mặt với những
thách thức hàng hải có thể nổi lên ở Biển Đông./.
Lê Sơn (gt)
http://nghiencuubiendong.vn/tin-ncbd/2494-tng-kt-hi-tho-quc-t-k-nim-10-nm-ky-doc
