Bàn
về một số cơ hội, thách thức và triển vọng đặt ra cho vai trò trung tâm
của ASEAN trong bối cảnh thế giới, khu vực đang có nhiều biến cố và
thay đổi quyền lực, bài viết của Benjamin Ho – Trường Nghiên cứu các vấn đề quốc tế (RSIS) Singapore.
Sự
trỗi dậy của châu Á như là một châu lục ngày càng có ảnh hưởng quan
trọng trong nền chính trị toàn cầu – cùng với vai trò đầu tàu của Trung
Quốc, Ấn Độ đã làm nên nhiều chuyện trong thập kỷ qua. Tuyên bố của
Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton hồi cuối tháng 11/2011 rằng thế kỷ 21 sẽ
là "Thế kỷ Thái Bình Dương" của Mỹ hẳn đang củng cố niềm tin tâm điểm
tương lai của chính trị toàn cầu sẽ là tại châu Á. Trong
bối cảnh năm nay đang diễn ra sự thay đổi quyền lực tại nhiều nước lớn,
người ta có thể mong lãnh đạo các nước đó sẽ đề cập đáng kể đến các
điều kiện ở châu Á trong những bài thuyết trình của mình.
Vậy vai trò ngày càng nổi bật của châu Á có ý nghĩa gì đối với ASEAN?
Mỹ
đã bắt tay triển khai chiến lược "ngoại giao hướng về khu vực", thể
hiện qua sự tham dự Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) năm ngoái và chuyến
thăm bước ngoặt tới Mianma vào tháng 12/2011 của Ngoại trưởng Mỹ Hillary
Clinton. Những
cuộc gặp gỡ cấp cao riêng biệt gần đây của Mỹ với Philípin và Xinhgapo
với nội dung bàn thảo là các vấn đề quốc phòng và an ninh cho thấy ASEAN
sẽ là một khu vực chiến lược đối với Oasinhtơn. Tương
tự như vậy, Bắc Kinh cũng bắt tay vào việc sử dụng sức quyến rũ riêng
của mình bằng cách vung tiền tới những nơi Bắc Kinh có lợi ích. Với việc
kết hợp nghệ thuật hùng biện chính trị với các nguồn nguyên liệu vật
chất, Trung Quốc đang ngày càng củng cố danh tiếng như là một bên liên
quan đáng tin cậy lâu dài trong khu vực. Cùng
với khu vực thương mại tự do ASEAN-Trung Quốc, Bắc Kinh đã tham gia các
sáng kiến mới như hợp tác tiểu vùng sông Mê Công mở rộng, hợp tác kinh
tế Vịnh Bắc Bộ, hành lang kinh tế Nam Ninh – Xinhgapo, cũng như các hành
lang kinh tế Đông-Tây trên bán đảo Đông Dương. Khả
năng duy trì tình hình kinh tế xuất sắc của Bắc Kinh bất chấp suy thoái
kinh tế toàn cầu cũng khiến các nhà phân tích nhận định Trung Quốc có
thể nổi lên như là một nguồn phát triển độc lập với nhu cầu (từ bên
ngoài). Sự
cần thiết giữ vị trí trung gian giữa lợi ích của Oasinhtơn và Bắc Kinh
không phải là điều bất lợi đối với ASEAN như ghi nhận của Ngoại trưởng
Xinhgapo K.Shanmugam. Trong chuyến thăm Oasinhtơn đầu tháng 2/2012, ông
Shanmugam đã đề nghị Mỹ cần tránh những bài phát biểu chống Trung Quốc
tại cuộc tranh luận trong nước. Giáo
sư Tommy Koh, trong một cuộc phỏng vấn gần đây, giải thích chiến lược
của ASEAN "đưa các cường quốc lớn - đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc - lại
với nhau và gắn họ vào trong một khuôn khổ hợp tác... do đó giảm thiểu
việc thiếu hụt niềm tin”. Trước
những cải tiến tại Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) thu hút sự quan tâm
của dư luận khu vực hồi cuối năm 2011, một số học giả đã nói đến sự cần
thiết để ASEAN đóng vai trò lãnh đạo EAS với cách như vậy, nhằm làm cho
ASEAN "chấp nhận được đối với cả Trung Quốc và Mỹ".
Một
cách tiếp cận hiện đang được theo đuổi chính là sự nhấn mạnh vai trò
"trung tâm của ASEAN" - quan điểm về một cấu trúc khu vực do ASEAN lãnh
đạo, trong đó quan hệ của khu vực với thế giới bên ngoài được tiến hành
với sự quan tâm của cộng đồng ASEAN. Trong
những năm qua, tính hữu dụng của chiến lược này đã được chứng minh tại
EAS. Sự tham dự của Mỹ và Nga tại Hội nghị cấp cao Đông Á cuối năm ngoái
cho thấy sự chú ý lớn hơn đã được dành cho sân khấu chính trị của
ASEAN. Diễn
đàn Khu vực ASEAN năm ngoái cũng đã chứng kiến việc các nước ASEAN tham
gia nhiều vấn đề, từ tranh chấp lãnh hải trên Biển Đông đến chương
trình vũ khí hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Thật
vậy, diễn đàn đã tìm thấy lực kéo đáng kể từ các nhà lãnh đạo hàng đầu
trên thế giới, thể hiện qua sự tham dự của cả Ngoại trưởng Mỹ Hillary
Clinton và Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì. Tổng
thư ký Surin Pitsuwan trong một cuộc trả lời phỏng vấn năm ngoái đã nói
"thực tế việc thế giới quan tâm đến các diễn đàn của ASEAN và sân khấu
ASEAN mà chúng tôi mang đến có nghĩa rằng chúng tôi đã phục vụ đúng mục
đích của các bên tham gia và có những giá trị từ vai trò quản lý cấu
trúc hợp tác đó của ASEAN” (tại Đông Á). Tuy
nhiên, vẫn tồn tại nguy cơ lạm dụng tính hữu dụng và hiệu quả của cách
tiếp cận như vậy, đặc biệt nếu các nước ASEAN bắt đầu áp dụng cách nhìn
"hướng nội, tất cả chỉ là tâm lý ASEAN". Thực
tế là sự trở nên nổi bật toàn cầu của ASEAN lại đến từ sự sẵn sàng mở
cửa đối với thế giới rộng lớn bên ngoài của các nước ASEAN. Nói
cách khác, vị trí trung tâm của ASEAN đã được làm cho khả dĩ bởi vì
chính các nước thành viên đã xếp vận mệnh của họ cùng dòng chảy với phần
còn lại của thế giới, và với cách làm như vậy, đã dẫn đến kết quả là sự
thành công tập thể của cộng đồng ASEAN.
Tuy
nhiên, bối cảnh những thách thức toàn cầu ngày càng phức tạp và đa diện
sẽ làm nảy sinh xu thế và sức hút khiến ASEAN tự khép cửa nhìn vào
trong. Lo lắng trước quan hệ giữa các nước lớn và sự không chắc chắn của
việc những tương tác đó sẽ diễn ra như thế nào sẽ làm cho các nước
thành viên ASEAN không can dự vào những thách thức toàn cầu, mà thay vào
đó là phát triển xu hướng địa phương thiển cận và tách biệt. Hiệp
ước Bali III (xác định cương lĩnh chung của ASEAN về các vấn đề toàn
cầu) được các nhà lãnh đạo ASEAN ký tháng 11/2011 không thể được sử dụng
để biện minh cho một cái nhìn cường điệu về ASEAN - trung tâm của thế
giới. Thực sự, một kết quả (từ sự nhìn nhận cường điệu) như vậy sẽ làm
tê liệt khu vực mà ở đó sự tăng trưởng được tạo lập dựa trên các mối
quan hệ đa dạng và năng động giữa các quốc gia thành viên với thế giới. Hai
tháng đầu năm 2012 đã chứng kiến sự xuất hiện nhiều diễn biến chính trị
có thể chỉ rõ tính chất của các vấn đề toàn cầu cho phần còn lại của
năm. Các sự kiện như cuộc khủng hoảng Xyri đang diễn ra, bế tắc tài
chính tại Hy Lạp và sự thách thức của Iran trước các biện pháp trừng
phạt của quốc tế sẽ kiểm nghiệm tài tháo vát và khả năng giải quyết của
cộng đồng trong việc khớp nối một phản ứng phù hợp. Chắc chắn ASEAN sẽ
đứng trước thực tế: ASEAN có thể duy trì tới mức độ nào sự can dự toàn
cầu cùng lúc với giữ gìn trật tự tại chính ngôi nhà của mình sẽ là một
thử nghiệm quan trọng về tính sẵn sàng và tương xứng của ASEAN – với vai
trò là một khối.
Vũ Hiền (gt)
http://nghiencuubiendong.vn/nghien-cuu-asean/2427-asean-2012-vai-tro-va-nhung-thach-thuc
Xem thêm: http://www.rsis.edu.sg
