Chủ Nhật, 27 tháng 5, 2012

69. The Strategic Importance of Iran for Russia and China (Tầm quan trọng chiến lược của Iran đối với Mỹ -Trung)




Global Research, January 23, 2012
Despite areas of difference and rivalries between Moscow and Tehran, ties between the two countries, based on common interests, have developed significantly.

Both Russia and Iran are both major energy exporters, they have deeply seated interests in the South Caucasus. They are both firmly opposed to NATO's missile shield, with a view to preventing the U.S. and E.U. from controlling the energy corridors around the Caspian Sea Basin.

Moscow and Tehran's bilateral ties are also part of a broader and overlapping alliance involving Armenia, Tajikistan, Belarus, Syria, and Venezuela. Yet, above all things, both republics are also two of Washington’s main geo-strategic targets.
The Eurasian Triple Alliance: The Strategic Importance of Iran for Russia and China 
China, the Russian Federation, and Iran are widely considered to be allies and partners. Together the Russian Federation, the People's Republic of China, and the Islamic Republic of Iran form a strategic barrier directed against U.S. expansionism. The three countries form a "triple alliance," which constitutes the core of a Eurasian coalition directed against U.S. encroachment into Eurasia and its quest for global hegemony.

While China confronts U.S. encroachment in East Asia and the Pacific, Iran and Russia respectively confront the U.S. led coalition in Southwest Asia and Eastern Europe. All three countries are threatened in Central Asia and are wary of the U.S. and NATO military presence in Afghanistan.
Iran can be characterized as a geo-strategic pivot. The geo-political equation in Eurasia very much hinges on the structure of Iran's political alliances. Were Iran to become an ally of the United States, this would seriously hamper or even destabilize Russia and China. This also pertains to Iran's ethno-cultural, linguistic, economic, religious, and geo-political links to the Caucasus and Central Asia.
Moreover, were the structure of political alliances to shift in favour of the U.S., Iran could also become the greatest conduit for U.S. influence and expansion in the Caucasus and Central Asia. This has to do with the fact that Iran is the gateway to Russia's soft southern underbelly (or "Near Abroad") in the Caucasus and Central Asia.

In such a scenario, Russia as an energy corridor would be weakened as Washington would "unlock" Iran's potential as a primary energy corridor for the Caspian Sea Basin, implying de facto U.S. geopolitical control over Iranian pipeline routes. In this regard, part of Russia's success as an energy transit route has been due to U.S. efforts to weaken Iran by preventing energy from transiting through Iranian territory.
If Iran were to "change camps" and enter the U.S. sphere of influence, China's economy and national security would also be held hostage on two counts. Chinese energy security would be threatened directly because Iranian energy reserves would no longer be secure and would be subject to U.S. geo-political interests. Additionally, Central Asia could also re-orient its orbit should Washington open a direct and enforced conduit from the open seas via Iran. 
Thus, both Russia and China want a strategic alliance with Iran as a means of screening them from the geo-political encroachment of the United States. “Fortress Eurasia” would be left exposed without Iran. This is why neither Russia nor China could ever accept a war against Iran. Should Washington transform Iran into a client then Russia and China would be under threat.


Misreading the Support of China and Russia for U.N. Security Council Sanctions
There is a major misreading of past Russian and Chinese support of U.N. sanctions against Iran. Even though Beijing and Moscow allowed U.N. Security Council sanctions to be passed against their Iranian ally, they did it for strategic reasons, namely with a view to keeping Iran out of Washington's orbit.

In reality, the United States would much rather co-opt Tehran as a satellite or junior partner than take the unnecessary risk and gamble of an all-out war with the Iranians. What Russian and Chinese support for past sanctions did was to allow for the development of a wider rift between Tehran and Washington. In this regard, realpolitik is at work. As American-Iranian tensions broaden, Iranian relations with Russia and China become closer and Iran becomes more and more entrenched in its relationship with Moscow and Beijing.
Russia and China, however, would never support crippling sanctions or any form of economic embargo that would threaten Iranian national security. This is why both China and Russia have refused to be coerced by Washington into joining its new 2012 unilateral sanctions. The Russians have also warned the European Union to stop being Washington's pawns, because they are hurting themselves by playing along with the schemes of the United States. In this regard Russia commented on the impractical and virtually unworkable E.U. plans for an oil embargo against Iran. Tehran has also made similar warnings and has dismissed the E.U. oil embargo as a psychological tactic that is bound to fail.

  Left photo: President Mahmoud Ahmadinejad of Iran and President Dmitry A. Medvedev of Russia during a bilateral meeting in Dushabe, Tajikistan.
The bilateral Iranian-Russian meeting was held on the sidelines of a Shanghai Cooperation Organization summit on August 28, 2008.
Right photo: Iranian Foreign Minister Ali Akbar Salehi and Russian Foreign Minister Sergey V. Lavrov together in Moscow discussing Russia’s step-by-step nuclear proposal.


Russo-Iranian Security Cooperation and Strategic Coordination
In August 2011, the head of the Supreme National Security Council of Iran, Secretary-General Saaed (Said) Jalili, and the head of the National Security Council of the Russian Federation, Secretary Nikolai Platonovich Patrushev met in Tehran to discuss the Iranian nuclear energy program as well as bilateral cooperation. Russia wanted to help Iran rebuff the new wave of accusations by Washington directed against Iran. Soon after Patrushev and his Russian team arrived in Tehran, the Iranian Foreign Minister, Ali Akbar Salehi, flew to Moscow. 
Both Jalili and Patrushev met again in September 2011, but this time in Russia. Jalili went to Moscow first and then crossed the Urals to the Russian city of Yekaterinburg.

The Iran-Russia Yekaterinburg meeting took place on the sidelines of an international security summit. Moreover, at this venue, it was announced that the highest bodies of national security in Moscow and Tehran would henceforth coordinate by holding regular meetings. A protocol between the two countries was was signed at Yekaterinburg.

During this important gathering, both Jalili and Patrushev held meetings with their Chinese counterpart, Meng Jianzhu. As a result of these meetings, a similar process of bilateral consultation between the national security councils of Iran and China was established. Moreover, the parties also discussed the formation of a supranational security council within the Shanghai Cooperation Council to confront threats directed against Beijing, Tehran, Moscow and their Eurasian allies. 
Also in September 2011, Dmitry Rogozin, the Russian envoy to NATO, announced that he would be visiting Tehran in the near future to discuss the NATO missile shield project, which both the Moscow and Tehran oppose.

Reports claiming that Russia, Iran, and China were planning on creating a joint missile shield started to surface. Rogozin, who had warned in August 2011 that Syria and Yemen would be attacked as "stepping stones" in the broader confrontation directed against Tehran, responded by publicly refuting the reports pertaining to the establishment of a joint Sino-Russo-Iranian missile shield project.
The following month, in October 2011, Russia and Iran announced that they would be expanding ties in all fields. Soon after, in November 2011, Iran and Russia signed a strategic cooperation and partnership agreement between their highest security bodies covering economics, politics, security, and intelligence. This was a long anticipated document on which both Russia and Iran had been working on. The agreement was signed in Moscow by the Deputy Secretary-General of the Supreme Security Council of Iran, Ali Bagheri (Baqeri), and the Under-Secretary of the National Security Council of Russia, Yevgeny Lukyanov.
In November 2011, the head of the Committee for International Affairs in the Russian Duma, Konstantin Kosachev, also announced that Russia must do everything it can to prevent an attack on neighbouring Iran. At the end of November 2011 it was announced that Dmitry Rogozin would definitely visit both Tehran and Beijing in 2012, together with a team of Russian officials to hold strategic discussions on collective strategies against common threats.
   Left and right photos: Secretary-General Jalili and Secretary Patrushev in Tehran, Iran holding Iranian-Russian national security talks during August 2011.
  Left photo: Deputy Secretary-General Ali Bagheri at a press conference in Moscow, Russia after signing a security pact with Russian officials.
Right photo: Konstantin Kosachev, the Chairperson of the Committee for International Affairs in the Russian Duma.


Russian National Security and Iranian National Security are Attached
On January 12, 2012, Nikolai Patrushev told Interfax he feared that a major war was imminent and that Tel Aviv was pushing the U.S. to attack Iran. He dismissed the claims that Iran was secretly manufacturing nuclear weapons and said that for years the world had continuously heard that Iran would have an atomic bomb by next week ad nauseum. His comments were followed by a dire warning from Dmitry Rogozin.
On January 13, 2012, Rogozin, who had been appointed deputy prime minister, declared that any attempted military intervention against Iran would be a threat to Russia's national security. In other words, an attack on Tehran is an attack on Moscow. In 2007, Vladimir Putin essentially mentioned the same thing when he was in Tehran for a Caspian Sea summit, which resulted in George W. Bush Jr. warning that World War III could erupt over Iran. Rogozin's statement is merely a declaration of what has been the position of Russia all along: should Iran fall, Russia would be in danger.
Iran is a target of U.S. hostility not just for its vast energy reserves and natural resources, but because of major geo-strategic considerations that make it a strategic springboard against Russia and China. The roads to Moscow and Beijing also go through Tehran, just as the road to Tehran goes through Damascus, Baghdad, and Beirut. Nor does the U.S. want to merely control Iranian oil and natural gas for consumption or economic reasons. Washington wants to put a muzzle around China by controlling Chinese energy security and wants Iranian energy exports to be traded in U.S. dollars to insure the continued use of the U.S. dollar in international transactions.
Moreover, Iran has been making agreements with several trade partners, including China and India, whereby business transactions will not be conducted in euros or U.S. dollars. In January 2012, both Russia and Iran replaced the U.S. dollar with their national currencies, respectively the Russian rouble and the Iranian rial, in their bilateral trade. This was an economic and financial blow to the United States.

 
Left photo: Vladimir V. Putin and Mahmoud Ahmadinejad holding talks in Tehran, Iran on the sidelines of a summit of Caspian Sea nations in October 2007.
Right photo: Dmitry O. Rogozin, the departing representative of Russia at NATO Headquarters in Brussels, Belgium.


Syria and the National Security Concerns of Iran and Russia
Russia and China with Iran are all staunchly supporting Syria. The diplomatic and economic siege against Syria is tied to the geo-political stakes to control Eurasia. The instability in Syria is tied to the objective of combating Iran and ultimately turning it into a U.S. partner against Russia and China. 
The cancelled or delayed deployment of thousands of U.S. troops to Israel for "Austere Challenge 2012" was tied to ratcheting up the pressure against Syria. On the basis of a Voice of Russia report, segments of the Russian media erroneously reported that "Austere Challenge 2012" was going to be held in the Persian Gulf, which was mistakenly picked up by news outlets in other parts of the world. This helped highlight the Iranian link at the expense of the Syrian and Lebanese links. The deployment of U.S. troops was aimed predominately at Syria as a means of isolating and combating Iran. The "cancelled" or "delayed" Israeli-U.S. missile exercises most probably envisaged preparations for missile and rocket attacks not only from Iran, but also from Syria, Lebanon, and the Palestinian Territories.
Aside from its naval ports in Syria, Russia does not want to see Syria used to re-route the energy corridors in the Caspian Basin and the Mediterranean Basin. If Syria were to fall, these routes would be re-synchronized to reflect a new geo-political reality. At the expense of Iran, energy from the Persian Gulf could also be re-routed to the Mediterranean through both Lebanon and Syria.

 
Left photo: Syrian Defence Minister Dawoud (David) Rajha visiting the docked Russian aircraft carrier Admiral Kuznetsov in the Syrian port of Tartus on January 8, 2012.
Right photo: Syrian allies, Secretary-General Hassan Nasrallah of Hezbollah and Mahmoud Ahmadinejad of Iran, join President Bashar Al-Assad for a summit in Damascus, Syria on February 25, 2010.


 
Left photo: The Alvand, one of the two Iranian warships that visited the Syrian port of Lattakia during February 2011.
Right photo: Rear-Admirial Habibollah Sayyari holding a press conference on February 28, 2001 at the Iranian Embassy in Syria about the Iranian naval presence off Syria’s Mediterranean coast.
 
.

http://www.globalresearch.ca/index.php?context=va&aid=28790 


Dịch
Bất chấp những lĩnh vực khác biệt và sự thù địch giữa Mátxcơva và Têhêran, các quan hệ giữa hai nước, dựa trên những lợi ích chung, đang phát triển mạnh mẽ. Cả Nga và Iran đều là những nước xuất khẩu năng lượng lớn và đều có những lợi ích sâu sắc tại Nam Cápcadơ. Cả hai nước đều kiên quyết phản đối lá chắn tên lửa của NATO tại châu Âu, với tầm nhìn nhằm ngăn Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) kiểm soát các hành lang năng lượng xung quanh khu vực Lòng chảo Biển Caxpi. Các quan hệ song phương của Mátxcơva và Têhêran cũng là một phần của liên minh rộng hơn, có liên quan đến Ácmênia, Tátgikixtan, Bêlarút, Xyri và Vênêxuêla. Nhưng trên hết, cả Nga và Iran cũng đều là hai mục tiêu địa chiến lược chủ chốt của Mỹ. 
Liên minh tay ba Á-Âu: Tầm quan trọng chiến lược của Iran đối với Nga và Trung Quốc 
Trung Quốc, Liên bang Nga và Iran được đông đảo mọi người coi là các đồng minh và đối tác. Ba nước này đang lập ra một rào cản chiến lược nhằm trực tiếp chống lại chủ nghĩa bành trướng của Mỹ. Liên minh ba nước này là nòng cốt của một liên minh Á-Âu để chống lại sự xâm lấn của Mỹ vào lục địa Á-Âu, cũng như việc thực hiện mục tiêu bá chủ toàn cầu của Oasinhtơn. Trong khi Trung Quốc phải đối đầu với sự xâm lấn của Mỹ tại Đông Á và Thái Bình Dương, thì Nga và Iran phải đối đầu với liên minh do Mỹ lãnh đạo tại Đông Âu và Tây Nam Á. Cả ba nước này đều bị đe dọa tại Trung Á và quan ngại về sự có mặt của Mỹ và NATO tại Ápganixtan. Iran có thể được mô tả như một trục địa chiến lược. Phương trình địa chính trị tại lục địa Á-Âu đang chủ yếu xoay quanh cấu trúc các liên minh chính trị của Iran . Khả năng Iran có thể trở thành đồng minh của Mỹ sẽ cản trở hoặc thậm chí gây bất ổn cho Nga và Trung Quốc. Việc này cũng gắn liền với các mối liên hệ sắc tộc-văn hóa, ngôn ngữ, kinh tế, tôn giáo và địa chính trị với khu vực Cápcadơ và Trung Á. Hơn nữa, nếu cấu trúc các liên minh chính trị chuyển sang có lợi cho Mỹ, Iran cũng có thể trở thành "chất dẫn xuất" lớn nhất cho ảnh hưởng và sự bành trướng của Mỹ tại Cápcadơ và Trung Á. Thực tế là Iran đang là cửa ngõ dẫn vào khu vực hiểm yếu dễ bị tấn công của Nga tại Cápcadơ và Trung Á. 
Trong một kịch bản như vậy, vị thế hành lang năng lượng của Nga sẽ bị suy yếu nếu Mỹ có thể "mở khóa" tiềm năng của Iran như một hành lang năng lượng chủ chốt cho khu vực lòng chảo Biển Caxpi, ám chỉ đến sự kiểm soát địa chính trị thực tế của Mỹ đối với các tuyến đường ống dẫn dầu của Iran. Trong vấn đề này, một phần thành công của Nga như một tuyến quá cảnh năng lượng là nhờ những nỗ lực của Mỹ nhằm làm suy yếu Iran bằng cách ngăn việc vận chuyển năng lượng qua lãnh thổ Iran. Nếu Iran "chuyển bên" và gia nhập trường ảnh hưởng của Mỹ, nền kinh tế và an ninh quốc gia của Trung Quốc cũng sẽ bị biến thành con tin. An ninh năng lượng của Trung Quốc sẽ bị đe dọa trực tiếp bởi vì trữ lượng năng lượng của Iran sẽ không còn được đảm bảo và sẽ bị lệ thuộc vào các lợi ích địa chính trị của Mỹ. Thêm vào đó, Trung Á cũng sẽ chuyển hướng quỹ đạo. Vì thế, cả Nga và Trung Quốc đều mong muốn một liên minh chiến lược với Iran như một biện pháp nhằm tự che chắn khỏi sự xâm lấn địa chính trị của Mỹ. "Pháo đài Á-Âu" sẽ bị nguy hiểm nếu thiếu Iran . Đó là lý do tại sao cả Nga lẫn Trung Quốc đều không bao giờ chấp nhận một cuộc chiến tranh chống lại Iran. Nếu Mỹ có thể biến đổi Iran thành một "đồng minh", thì Nga và Trung Quốc sẽ bị đe dọa. 
Nhầm lẫn về sự ủng hộ của Nga và Trung Quốc đối với các lệnh trừng phạt Iran của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc 
Thế giới đã nhầm lẫn rất lớn về sự ủng hộ trước đây của Nga và Trung Quốc đối với các lệnh trừng phạt Iran của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc. Cho dù Bắc Kinh và Mátxcơva cho phép các lệnh trừng phạt của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc chống lại các đồng minh Iran của họ được thông qua, họ cũng chỉ làm vậy vì những lý do chiến lược, để giữ cho Iran nằm ngoài quỹ đạo của Oasinhtơn. Trên thực tế, Mỹ nên kết nạp Iran làm một vệ tinh hoặc một đối tác cấp thấp hơn là chấp nhận những rủi ro không cần thiết và mạo hiểm một cuộc chiến tổng lực với Iran. Việc Nga và Trung Quốc ủng hộ các lệnh trừng phạt trước đây là để cho phép phát triển mâu thuẫn rộng hơn giữa Têhêran và Oasinhtơn. Khi những căng thẳng Mỹ-Iran tăng lên, các quan hệ của Iran với Nga và Trung Quốc trở nên gần gũi hơn và Iran ngày càng bám chặt vào các mối quan hệ với Bắc Kinh và Mátxcơva. Tuy nhiên, Nga và Trung Quốc sẽ không bao giờ ủng hộ các biện pháp trừng phạt làm tê liệt hoặc bất kỳ hình thức cấm vận kinh tế nào có thể đe dọa an ninh quốc gia của Iran. Đó là lý do vì sao cả Trung Quốc và Nga đều từ chối sự ép buộc của Mỹ phải tham gia các lệnh trừng phạt đơn phương mới năm 2012 của họ. Nga cũng đã cảnh báo Liên minh châu Âu (EU) đừng làm "con tốt" của Mỹ, bởi vì EU đang làm hại chính mình khi hợp tác cùng các kế hoạch của Mỹ. Về vấn đề này, Nga nhận xét rằng các kế hoạch cấm vận dầu mỏ chống Iran của EU là không thực tế và không khả thi. Iran cũng đưa ra những cảnh báo tương tự và coi lệnh cấm vận dầu mỏ của EU chỉ là một chiến thuật tâm lý và sẽ thất bại. 
Sự hợp tác an ninh và phối hợp chiến lược Nga-Iran 
Vào tháng 8/2011, người đứng đầu Hội đồng An ninh quốc gia tối cao Iran, Tổng thư ký Saaed (Said) Jalili, và người đứng đầu Hội đồng An ninh quốc gia Liên bang Nga Nikolai Platonovich Patrushev đã gặp nhau tại Têhêran để thảo luận về chương trình năng lượng nguyên tử của Iran, cũng như sự hợp tác song phương. Nga muốn giúp Iran đẩy lùi làn sóng cáo buộc mới của Oasinhtơn nhằm vào Iran. Ngay sau khi ông Patrushev và ê kíp của ông đến Têhêran, Ngoại trưởng Iran Ali Akbar Salehi đã bay tới Mátxcơva. Cả hai ông Jalili và Patrushev đã gặp lại nhau vào tháng 9/2011, nhưng lần này ở Nga. Ông Jalili đã tới Mátxcơva trước và sau đó vượt dãy Ural tới thành phố Yekaterinburg. Hội nghị Yekaterinburg Nga-Iran đã diễn ra bên lề một hội nghị an ninh quốc tế. Hơn nữa, tại hội nghị này họ đã tuyên bố rằng hai tổ chức an ninh cấp cao nhất tại Mátxcơva và Têhêran từ nay sẽ phối hợp bằng cách tổ chức các hội nghị thường xuyên. Hai nước đã ký một nghị định thư tại Yekaterinburg. Tại hội nghị quan trọng này, cả hai ông Jalili và Patrushev đều gặp đối tác Trung Quốc là Mạnh Kiến Trụ. Kết quả của các cuộc gặp này là một tiến trình tư vấn song phương tương tự giữa các hội đồng an ninh quốc gia Nga và Trung Quốc đã được thiết lập. Hơn nữa, các bên cũng thảo luận việc thành lập một hội đồng an ninh siêu quốc gia trong nội bộ Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) để đương đầu với những nguy cơ nhằm chống lại Bắc Kinh, Mátxcơva, Têhêran và các đồng minh Á-Âu khác của họ. Cũng trong tháng 9/2011, Dmitry Rogozin, đặc phái viên của Nga tại NATO, tuyên bố ông sẽ thăm Têhêran trong một tương lai gần để thảo luận về dự án lá chắn tên lửa NATO mà cả Mátxcơva và Têhêran đều phản đối. Những thông tin cho rằng Nga , Iran và Trung Quốc đang có kế hoạch thành lập một lá chắn tên lửa chung đã bắt đầu nổi lên. Rogozin, người đã cảnh báo từ tháng 8/2011 rằng Xyri và Yêmen sẽ bị tấn công như những bàn đạp trong cuộc đối đầu lớn hơn nhằm vào Iran, đã phản ứng bằng cách công khai bác bỏ những tin tức có liên quan đến việc thành lập một dự án lá chắn tên lửa chung Trung Quốc-Nga-Iran. 
Vào tháng 10/2011, Nga và Iran đã tuyên bố rằng họ sẽ mở rộng quan hệ trong tất cả các lĩnh vực. Ngay sau đó, vào tháng 11/2011, Iran và Nga đã ký một hiệp định hợp tác chiến lược và quan hệ đối tác giữa các tổ chức an ninh cấp cao nhất, có liên quan đến kinh tế, chính trị, an ninh và tình báo. Hiệp định này là văn kiện được dự đoán từ lâu và được ký tại Mátxcơva. Vào tháng 11/2011, người đứng đầu Ủy ban các vấn đề quốc tế thuộc Duma quốc gia (Hạ viện Nga) Konstantin Kosachev đã tuyên bố rằng Nga phải nỗ lực hết sức để ngăn chặn một cuộc tấn công vào nước láng giềng Iran. Cuối tháng 11/2011, Nga tuyên bố ông Rogozin sẽ thăm cả Têhêran và Bắc Kinh trong năm 2012, cùng với một phái đoàn các quan chức Nga để thảo luận về các chiến lược tập thể chống lại các nguy cơ chung. Ngày 12/1/2012, ông Patrushev đã nói với hãng thông tấn Interfax rằng ông quan ngại khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh lớn và rằng Ten Avíp đang thúc đẩy Mỹ tấn công Iran. Ông Patrushev bác bỏ tuyên bố rằng Iran đang bí mật chế tạo vũ khí hạt nhân và nói rằng trong nhiều năm thế giới đã liên tục được nghe rằng Iran sẽ có một quả bom nguyên tử vào tuần tới. Phát biểu của ông được nối tiếp bằng một cảnh báo của ông Rogozin. Ngày 13/1/2012, ông Rogozin được bổ nhiệm làm Phó Thủ tướng Nga, tuyên bố rằng bất kỳ âm mưu can thiệp quân sự nào chống lại Iran sẽ là một nguy cơ đối với an ninh quốc gia của Nga. Nói cách khác, một cuộc tấn công Têhêran sẽ là một cuộc tấn công vào Mátxcơva. Năm 2007, Thủ tướng Vladimir Putin đã đề cập điều tương tự khi ông ở Têhêran dự một hội nghị thượng đỉnh Biển Caxpi, khiến Tổng thống Mỹ hồi đó là George W. Bush con cảnh báo rằng Chiến tranh thế giới thứ 3 có thể nổ ra vì Iran. Phát biểu của ông Rogozin chỉ là một tuyên bố quan điểm của Nga lâu nay: nếu Iran sụp đổ, Nga sẽ gặp nguy hiểm. 
Iran là một mục tiêu của Mỹ không chỉ vì trữ lượng năng lượng và các nguồn tài nguyên dồi dào của họ, mà do những xem xét địa chiến lược, muốn biến Iran thành một bàn đạp chiến lược chống lại Nga và Trung Quốc. Những con đường dẫn tới Mátxcơva và Bắc Kinh phải đi qua Têhêran, cũng giống con đường tới Têhêran phải đi qua Đamát, Bátđa và Bâyrút. Mỹ cũng không chỉ muốn kiểm soát dầu khí Iran cho tiêu dùng hoặc các lý do kinh tế. Oasinhtơn đang mong muốn thiết lập một vành đai xung quanh Trung Quốc bằng cách kiểm soát an ninh năng lượng của Trung Quốc và mong muốn xuất khẩu dầu mỏ của Iran sẽ được giao dịch bằng đồng USD để đảm bảo việc tiếp tục sử dụng đồng USD trong các giao dịch quốc tế. Hơn nữa, Iran đang soạn thảo một số hiệp định với một số đối tác thương mại, trong đó có Trung Quốc và Ấn Độ, mà những giao dịch tài chính sẽ không được thực hiện bằng đồng USD hay euro. Trong tháng 1/2012, cả Nga và Iran đã thay đồng USD bằng các đồng nội tệ của họ trong thương mại hai chiều. Đây là một cú đòn tài chính và kinh tế đối với Mỹ. 
Xyri và những quan ngại an ninh quốc gia của Nga và Iran 

Nga, Trung Quốc và Iran đều đang kiên định ủng hộ Xyri. Vòng vây ngoại giao và kinh tế chống lại Xyri có liên quan đến những kế hoạch địa chính trị nhằm kiểm soát khu vực Âu-Á. Sự bất ổn tại Xyri có liên quan đến mục tiêu chống lại Iran và cuối cùng biến Iran thành một đối tác của Mỹ để chống lại Nga và Trung Quốc. Sự triển khai bị hủy bỏ hoặc trì hoãn hàng nghìn quân Mỹ tại Ixraen cho cuộc tập trận tên lửa "Thách thức khắc khổ 2012" có liên quan đến việc tăng sức ép chống lại Xyri. Trước đó, một số phương tiện truyền thông Nga đã đưa thông tin sai rằng cuộc tập trận "Thách thức khắc khổ 2012" được tổ chức tại Vịnh Pécxích. Điều này giúp nêu bật các mối quan hệ giữa Iran với Xyri và Libăng. Việc triển khai quân Mỹ chủ yếu nhằm vào Xyri như một phương tiện nhằm cô lập và chống lại Iran. Việc "trì hoãn" hoặc "hủy bỏ" các cuộc tập trận tên lửa Ixraen-Mỹ nhiều khả năng là để chuẩn bị chống lại các cuộc tấn công bằng tên lửa và rốckét không chỉ từ Iran, mà còn từ Xyri, Libăng và các vùng lãnh thổ Palextin. Ngoài những cảng hải quân tại Xyri, Nga không muốn thấy Xyri được sử dụng để thay đổi tuyến hành lang năng lượng tại khu vực Lòng chảo Caxpi và Lòng chảo Địa Trung Hải. Nếu Xyri bị sụp đổ, những tuyến đường này có thể bị tái đồng bộ hóa để phản ánh một thực tế địa chính trị mới. Nếu Iran sụp đổ, năng lượng từ Vịnh Pécxích cũng có thể được đổi tuyến sang Địa Trung Hải thông qua cả Libăng và Xyri./.
Theo Globalresearch (23/1)
Vũ Hiền (gt)
 

68. Quan hệ Trung-Mỹ và cục diện khu vực châu Á-Thái Bình Dương

Quan hệ Trung-Mỹ là một mối quan hệ song phương ngày càng quan trọng, đặc biệt là đối với khu vực châu Á-Thái Bình Dương (TBD). Tuy giữa Trung Quốc và Mỹ đang tồn tại những lợi ích chung rộng rãi, có không gian hợp tác tương đối lớn, nhưng hai nước đang có xung đột về thiên hướng chiến lược trong việc làm thế nào để khu vực phát triển, đã mang đến những ảnh hưởng khó lường cho sự phát triển của khu vực Đông Á. Làm thế nào tháo gỡ được xung đột này là một thách thức quan trọng mà quan hệ Trung-Mỹ phải đối mặt. Bài viết đăng trên Tạp chí “Hòa bình và phát triển”, Trung Quốc, số 4/2011

I-    Mối quan hệ chiến lược phức tạp Trung-Mỹ mở rộng sang khu vực
1-  Mối quan hệ Trung-Mỹ ngày càng gắn bó cũng có xu hướng ngày càng phức tạp
Sự phức tạp trong quan hệ Trung-Mỹ chủ yếu thể hiện ở tình hình kinh tế và an ninh. Được coi là hai cường quốc kinh tế thế giới, mối quan hệ này có đặc điểm càng xích gần, va chạm và phiền phức càng tăng lên. Và kiểu va chạm kinh tế này thường sẽ gắn với mối quan hệ giữa hai nước về xu thế chiến lược an ninh. Sau sự kiện tàu Cheonan, tình hình căng thẳng ở bán đảo Triều Tiên cũng như các hành động quân sự quy mô lớn liên tiếp của Mỹ ở Hoàng Hải - khu vực cửa ngõ trên biển của Trung Quốc, khiến bầu không khí căng thẳng giữa hai nước càng lên cao. Ngày 23/7/2010, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) lần thứ 17 tổ chức ở Hà Hội, Ngoại trưởng Hillary Clinton đã gây khó dễ cho Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông, khiến quan hệ Trung-Mỹ càng đầy mùi thuốc súng. Tháng 1/2011, Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào và Tổng thống Mỹ Obama đã có cuộc hội kiến chính thức lần thứ 8. Cuộc gặp làm cho tình cảm đối lập giữa hai bên giảm đi rất nhiều. Trong “Tuyên bố chung Trung-Mỹ” thứ hai được hai nước ký trong vòng 2 năm nêu rõ, Trung Quốc và Mỹ muốn thiết lập “mối quan hệ đối tác hợp tác cùng tôn trọng lẫn nhau, cùng có lợi cùng thắng lợi”. So với việc xác định hai nước muốn phát triển “mối quan hệ tích cực, hợp tác, toàn diện” trong tuyên bố chung năm 2009, có thể nói quan hệ Trung-Mỹ đã có bước tiến đáng kể. 
Tuy nhiên, quan hệ Trung-Mỹ vẫn còn nhiều phức tạp. Tuy Mỹ đã tiếp đón Chủ tịch Hồ Cẩm Đào với quy cách và nghi lễ tương đối cao, có cách làm giữ thể diện, nhưng có ít hành động thực tế trong việc thúc đẩy quan hệ song phương cải thiện. Trung Quốc đã bày tỏ thành ý, chi đơn mua hàng tới 45 tỷ USD nhằm giảm sự mất cân bằng thương mại giữa hai bên bằng hành động thực tế nhưng dường như khó có thể làm người Mỹ hài lòng. Trong vấn đề mất cân bằng thương mại, tính phức tạp của mối quan hệ song phương được thể hiện tương đối đầy đủ. Trong khi Obama, người bị các cơ quan truyền thông Mỹ gọi vui là “giám đốc bán hàng” nói “chúng tôi muốn bán cho các bạn tất cả mọi thứ”, thì cũng thẳng thừng từ chối yêu cầu của Trung Quốc mong muốn Mỹ nới lỏng hạn chế xuất khẩu công nghệ cao đối với họ. 
2- Trung Quốc và Mỹ vẫn cần thời gian để tháo gỡ những nghi ngờ chiến lược 

Căn nguyên khiến quan hệ Trung-Mỹ hết sức phức tạp chính là do kiểu chính sách của Mỹ coi Trung Quốc là đối tượng chiếm đoạt về kinh tế, phòng ngừa về chiến lược.
Sau các cuộc hội đàm cấp cao, đầu tháng 5/2011 Trung Quốc và Mỹ đã tiến hành đối thoại kinh tế và chiến lược vòng 3, đặc điểm của vòng này là lần đầu tiên hai bên đã tiến hành đối thoại an ninh chiến lược với sự tham gia chung của đại diện ngoại giao và đại diện quân sự. Đại diện phía Trung Quốc là Thứ trưởng Ngoại giao Trương Chí Quân và Phó Tổng tham mưu trưởng Quân giải phóng nhân dân Mã Hiểu Thiên, đại diện phía Mỹ là Thứ trưởng Ngoại giao James Steinberg, Thứ trưởng Quốc phòng Michele Fournoy và Phó Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng James Cartwright. Khung đối thoại này trên một mức độ nào đó giống như “hội nghị 2+2” có sự tham gia của bộ trưởng quốc phòng và bộ trưởng ngoại giao của Mỹ với các nước đồng minh Nhật Bản, Hàn Quốc và Ôxtrâylia. Vì vậy, việc Trung Quốc và Mỹ tổ chức những cuộc đối thoại chiến lược như vậy mang một ý nghĩa tích cực, quan trọng đối với việc tăng thêm lòng tin, xóa bỏ nghi ngờ giữa hai bên. Tuy nhiên, muốn xóa bỏ những nghi ngờ chiến lược thì vấn đề không nằm ở chỗ đối thoại bao nhiêu lần mà là liệu Trung Quốc và Mỹ có thành ý hay không. 
Sau cuộc đối thoại không lâu, cuối tháng 5, Tổng tham mưu trưởng Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc Trần Bính Đức đã dẫn đoàn cấp cao quân sự tới thăm Mỹ, đầu tháng 7 Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Mỹ Mullen cũng dẫn đoàn tới thăm Trung Quốc, đồng thời tham quan Lực lượng pháo binh II cũng như các trang bị vũ khí tiên tiến như máy bay chiến đấu thế hệ mới của Trung Quốc. Tuy bày tỏ thừa nhận độ công khai quân sự của Trung Quốc nhưng tại Nhật Bản, trạm dừng chân cuối cùng trong chuyến thăm châu Á Mullen vẫn tỏ hoài nghi đối với việc Trung Quốc phát triển sức mạnh quân sự chỉ đơn thuần vì mục đích phòng ngự. 
Trên thực tế, sức mạnh quân sự của một nước là để tiến công hay phòng ngự chủ yếu phải xem quan niệm lập quốc, quan niệm lập quân và quan niệm phát triển của đất nước đó, Trung Quốc được coi là một nước lớn có cả biển và đất liền, cục diện an ninh phải đối mặt càng phức tạp, không thể hoàn toàn sử dụng những loại vũ khí mang tính phòng ngự đơn thuần. Vấn đề ở chỗ Mỹ nhìn nhận Trung Quốc với cách tư duy của họ, tỏ thái độ nghi ngờ đối với quan niệm phát triển hòa bình của Trung Quốc. Vì vậy, dù có tăng thêm độ công khai quân sự cũng chưa hẳn có thể giải quyết vấn đề niềm tin chiến lược về quân sự giữa hai nước. 
2-            Ý thức bá quyền và tư duy Chiến tranh Lạnh của Mỹ vẫn là những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng tới sự phát triển của mối quan hệ tin cậy lẫn nhau về chính trị giữa Trung Quốc và Mỹ 
Sự không thể tin cậy lẫn nhau về chiến lược quân sự giữa Trung Quốc và Mỹ chủ yếu là do hai bên khó có thể xây dựng sự tin cậy chính trị lẫn nhau. Và nhân tố chủ yếu gây trở ngại cho hai nước xây dựng lòng tin chính trị chính là ý thức bá quyền và tư duy Chiến tranh Lạnh của Mỹ. Sau khi Obama lên cầm quyền, quan hệ Trung-Mỹ bề ngoài hết sức nhộn nhịp, lãnh đạo hai nước liên tiếp gặp mặt, trao đổi với nhau. Tuy nhiên sau mỗi đợt cao trào này, mâu thuẫn chính trị giữa hai nước lập tức nhen nhúm. Không lâu sau chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên của Obama, Mỹ lập tức dội gáo nước lạnh cho quan hệ Trung-Mỹ trong một loạt vấn đề chính trị như bán vũ khí cho Đài Loan, Tân Cương độc lập, Tây Tạng độc lập. Lần này tương tự cũng vậy. Khi Mullen vừa rời khỏi Trung Quốc, Obama đã gặp Đạtlai Lạtma ở Nhà Trắng, hơn nữa còn hội đàm với ông ta tới 45 phút. 
Mặc dù có cơ quan truyền thông nước ngoài bình luận từ năm 1991 tới nay, mỗi lần Đạtlai Lạtma tới thăm Mỹ đều hội đàm với tổng thống nước này đã trở thành thông lệ, tháng 10/2009 vì sắp đi thăm Trung Quốc nên Obama từ bỏ cuộc gặp với Đạtlai Lạtma, nhưng Obama vì điều này cũng bị Quốc hội phê bình. Lần này Obama cần sự hợp tác của Quốc hội trong vấn đề cắt giảm nợ nên đã gặp Đạilai Lạtma và bàn nhiều về vấn đề nhân quyền. Tuy nhiên kiểu luận điệu dường như nói vu vơ này kỳ thực đã cho thấy thái độ thù địch của Mỹ đối với Trung Quốc về chính trị, chứ không phải là vấn đề của một nhà lãnh đạo nào đó. Mỹ lần này không những dành sự tiếp đãi hết sức quan cách cho Đạtlai Lạtma, cử quan chức ngoại giao tới sân bay đón, mà còn tổ chức một hội nghị bàn tròn với chủ đề “Đạtlai Lạtma: ông có ý nghĩa gì với người Tây Tạng?”. Thứ trưởng Ngoại giao, điều phối viên đặc biệt về các vấn đề Tây Tạng, Maria Otero rất có định kiến đối với Trung Quốc đã tham gia hội nghị và phát biểu, nói nhiều tới sự ủng hộ của Mỹ đối với tập đoàn Đạtlai Lạtma. Hội nghị lần này do Ủy ban Hành pháp - Quốc hội về Trung Quốc của Mỹ (CECC) tổ chức, phát biểu của Otero tại hội nghị này hiển nhiên là muốn bày tỏ “tiếng lòng” của tập đoàn thống trị Mỹ đối với Trung Quốc.
Ngày nay vẫn dùng từ “tư duy Chiến tranh Lạnh” để miêu tả lập trường mang tính thù địch của Mỹ đối với Trung Quốc về chính trị dường như có chút không phù hợp, vì một số hành vi nào đó của Mỹ trên thực tế đã không thể giải thích bằng ý thức hệ hay nguyên tắc nhân quyền. Sau khi Đạtlai Lạtma phản bội tổ quốc năm 1959, Mỹ đã ủng hộ về chính trị và kinh tế cho ông ta trong một thời gian dài, chủ yếu là xuất phát từ mục đích của Chiến tranh Lạnh, để phản đối nước Trung Quốc mới xã hội chủ nghĩa. Ngày nay, Mỹ lại giơ chiêu bài “bảo vệ nhân quyền”, “bảo vệ văn hóa Tây Tạng” để ủng hộ tập đoàn Đạtlai Lạtma. Tuy nhiên, Mỹ hoàn toàn không quan tâm tới chế độ nông nô suy tàn, không nhân đạo nhất mà Đạtlai Lạtma là đại diện, cũng như chế độ chính trị và tôn giáo hợp nhất trái ngược với chế độ nhân quyền dân chủ hiện đại; đồng thời cũng hoàn toàn không quan tâm tới sự phát triển và thay đổi lớn về kinh tế và xã hội của Tây Tạng sau khi giải phóng khỏi chế độ nông nô; hoàn toàn không chú ý tới những thành tựu to lớn mà Trung Quốc đạt được trong việc xây dựng nhân quyền; cũng hoàn toàn không quan tâm tới những nỗ lực to lớn của Chính phủ Trung Quốc trong việc bảo vệ văn hóa truyền thống của Tây Tạng. Mỹ biết rõ mục đích của Đạtlai Lạtma là muốn chia rẽ Trung Quốc nhưng vẫn ủng hộ ông ta. Một điểm phải chú ý là, tất cả những lý do khiến Chính phủ Mỹ ủng hộ Đạtlai Lạtma đều dựa vào những chỉ trích vô cớ đối với Chính phủ Trung Quốc. 
Trong thế giới hiện nay, sự ủng hộ của Mỹ đối với tập đoàn Đạtlai Lạtma là không thể lý giải, cũng là hành vi chẳng có chút đạo nghĩa nào. Trong điều kiện hiện đại, cách giải thích duy nhất của việc Mỹ lợi dụng vấn đề Tây Tạng can thiệp công việc nội bộ của Trung Quốc chính là chiến lược bá quyền của Mỹ. Và kiểu chiến lược này là nguyên nhân căn bản khiến Mỹ và Trung Quốc lệ thuộc nhiều vào nhau về kinh tế, lại rất khó có thể xây dựng sự tin cậy chính trị với nhau. 
3-  Khung quan hệ song phương Trung-Mỹ mở rộng sang châu Á-TBD 
Lâu nay, mặc dù quan hệ Trung-Mỹ có mối liên quan tương đối lớn với cục diện và tình hình khu vực châu Á-TBD, hay có thể nói là có tính ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng một sự đột phá lớn trong năm nay là hai bên cuối cùng đã thiết lập được cơ chế chuyên đối thoại về các vấn đề khu vực. Một thành quả lớn của đối thoại an ninh chiến lược Trung-Mỹ lần thứ nhất là hai bên đồng ý khởi động bàn bạc về các vấn đề của châu Á-TBD. Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Trương Chí Quân nói: “Nếu Trung Quốc và Mỹ không thể hợp tác ở khu vực châu Á-TBD thì đừng nói đến hợp tác ở phạm vi toàn cầu, tin rằng việc thiết lập cơ chế này sẽ giúp thúc đẩy hình thành cục diện tác động lẫn nhau tích cực giữa hai nước ở châu Á-TBD, có những đóng góp tích cực cho hòa bình, ổn định và thịnh vượng của khu vực này.” 
Việc thiết lập cơ chế đối thoại về các vấn đề châu Á-TBD đã phản ánh nhu cầu thực tế của quan hệ Trung-Mỹ. Mỹ can thiệp vào vấn đề Biển Đông chứng tỏ mâu thuẫn giữa hai nước đã mở rộng tới phạm vi khu vực, ảnh hưởng tới tình hình và hướng đi của khu vực. Hai bên kịp thời đối thoại về các vấn đề khu vực không những có lợi cho việc giảm bớt hiểu lầm, tránh những phán đoán sai lầm, từ đó làm giảm rủi ro xảy ra xung đột, đồng thời cũng có lợi cho việc tăng cường hợp tác giữa hai bên trong các công việc của khu vực. 
Cuộc đối thoại Trung-Mỹ lần thứ nhất về các vấn đề của châu Á-TBD được tiến hành ở Honolulu , Hawaii vào ngày 25/6/2011, đại diện hai bên gồm Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Thôi Thiên Khải và Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Kurt Campbell. Hai bên đã trao đổi ý kiến chân thành về tình hình khu vực châu Á-TBD, các chính sách đối với châu Á-TBD của mỗi bên, vấn đề hạt nhân của Bắc Triều Tiên, vấn đề Biển Đông, Mianma cũng như hợp tác ở khu vực. Đối thoại tuy không đạt được những thành quả như mong muốn nhưng có thể coi là một sự mở màn vững chắc. Một cơ chế như vậy tất sẽ có ảnh hưởng tới tình hình khu vực và chính sách đối với khu vực của hai nước trong thời gian tới. 
II-  Những ảnh hưởng từ chính sách châu Á-TBD của Mỹ đối với quan hệ Trung-Mỹ và cục diện khu vực 
Sau khi lên cầm quyền, Obama ra sức nhấn mạnh Mỹ là quốc gia Thái Bình Dương. Kỳ thực, từ cuối thế kỷ 19 sau khi đánh đuổi những kẻ thực dân Tây Ban Nha ra khỏi Mêhicô và Philíppin cũng như thôn tính Hawaii, Mỹ đã trở thành siêu cường nằm vắt ngang hai đại dương. Sau khi Chiến tranh thế giới thứ Hai kết thúc, Mỹ đưa quân tới đóng ở các nước châu Á như Nhật Bản và Philíppin, về mặt chiến lược quân sự, Mỹ luôn coi Thái Bình Dương là lãnh hải mình quản lý, và coi các đảo quốc ở Đông Á là dải tiền duyên phòng ngự quân sự của mình. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, trọng tâm trong chiến lược châu Á-TBD của Mỹ là thông qua củng cố và tăng cường sự hiện diện quân sự để bảo vệ địa vị chủ đạo của mình ở châu Á-TBD. Chiến lược châu Á-TBD của Mỹ không tách rời điều cốt lõi này, nó thậm chí căn cứ vào đặc điểm của thời đại ngày nay coi chính sách ngoại giao của Mỹ đối với châu Á-TBD là “ngoại giao tiền duyên”. Điều cốt lõi của “ngoại giao tiền duyên” chính là muốn chủ đạo các vấn đề của châu Á-TBD với tư thế tích cực thúc đẩy, định hình châu Á về các mặt kinh tế, an ninh và chính trị. 
1-  Chiến lược đảm bảo quyền chủ đạo không phù hợp với xu thế phát triển của khu vực châu Á-Thái Bình Dương
Obama là tổng thống được lựa chọn trong bối cảnh lịch sử cục diện sức mạnh toàn cầu có những biến động lớn. Với vị thế là siêu cường duy nhất, Mỹ đã lạm dụng vũ lực, sa lầy nghiêm trọng vào hai cuộc chiến Ápganixtan và Irắc, làm tiêu hao tương đối nhiều sức mạnh của đất nước. Và bên cạnh đó, các nước mới nổi lại đua nhau trỗi dậy, khiến sức ảnh hưởng quốc tế của Mỹ giảm sút rõ rệt. 
Phần lớn các cuộc bàn luận về những thay đổi của tình hình quốc tế cho rằng cùng với sự thay đổi của trọng tâm phát triển kinh tế, quyền lực chính trị toàn cầu đang xuất hiện sự dịch chuyển từ phương Tây sang phương Đông mang tính lịch sử. Quan điểm này không những bắt nguồn từ các học giả phương Tây lo ngại về tiền đồ của mình, mà một số phần tử tri thức của châu Á cũng tham gia vào đội ngũ luận chứng này. 
Quan điểm chủ chốt của cuộc bàn luận này là cùng với sự phát triển nhanh về kinh tế, sức mạnh của các nước Đông Á không ngừng được tăng cường, ảnh hưởng của phương Tây đối với thế giới sẽ giảm sút tương đối, đồng thời trong quá trình dịch chuyển quyền lực này, vị thế của Trung Quốc sẽ được nâng lên nhanh. Các cơ quan tư vấn và học giả Mỹ còn tiến hành nghiên cứu chủ nghĩa thực chứng đối với kiểu dịch chuyển quyền lực này. Đầu năm 2009, Trung tâm nghiên cứu chiến lược và các vấn đề quốc tế (CSIS) của Mỹ đã có những đánh giá chiến lược đối với chủ nghĩa khu vực của Đông Á. Thông qua phiếu điều tra trắc nghiệm đối với khu vực châu Á-TBD, báo cáo này đã chứng thực được cách nói có sự dịch chuyển quyền lực trong khu vực. Trong câu trả lời 10 năm tới quốc gia nào sẽ trở thành cường quốc mạnh nhất trong khu vực, có 65,5% lựa chọn Trung Quốc, chỉ có 31% lựa chọn Mỹ. Tương ứng vậy, khi trả lời trong 10 năm tới mối quan hệ song phương với quốc gia nào quan trọng nhất, có 59% lựa chọn Trung Quốc, 36% lựa chọn Mỹ, trong khi ở Trung Quốc có 77% lựa chọn Mỹ, phía Mỹ có 76% lựa chọn Trung Quốc, chỉ có 16% người được hỏi ở các nước chọn Nhật Bản. Về thái độ đối với việc xây dựng Cộng đồng Đông Á, có 81% số người trong khu vực bày tỏ ủng hộ.
Trong bối cảnh lớn của lịch sử, mục tiêu cầm quyền mà Obama nêu ra chính là phải khôi phục địa vị lãnh đạo của Mỹ trên thế giới. Do đó, ông nêu rõ Mỹ nên chịu trách nhiệm chấm dứt cuộc chiến ở Ápganixtan và Irắc, tập trung sức lực đối mặt với các mối đe dọa và các cơ hội mới. Trong số các mối đe dọa mới mà Obama liệt kê, các lực lượng mới nổi có khả năng thách thức Mỹ cũng được liệt kê vào trong đó. 
Các thách thức đối với quyền lực của Mỹ trong tương lai đến từ châu Á sẽ khiến cho trọng điểm mối quan tâm chiến lược của Obama chuyển sang Đông Á. Mỹ muốn tiếp tục duy trì địa vị bá chủ toàn cầu của mình trong thế giới tương lai thì hiển nhiên trước tiên nên tăng cường địa vị chủ đạo của mình ở châu Á. Vì vậy, Chính quyền Obama một mặt thông qua liên tục nhấn mạnh Mỹ là “quốc gia Thái Bình Dương” để biểu thị công khai tính hợp lý của việc lực lượng Mỹ hiện diện ở châu Á, mặt khác lại cao giọng bày tỏ thái độ Mỹ muốn kiên quyết duy trì địa vị lãnh đạo ở châu Á, nêu bật điểm cốt lõi trong chính sách của Mỹ đối với châu Á-TBD. Tháng 11/2009, trong chuyến công du châu Á đầu tiên, Obama đã lựa chọn Nhật Bản – đồng minh lớn nhất ở châu Á, là trạm dừng chân đầu tiên. Khi phát biểu ở Tôkyô, Obama đã cam kết với đồng minh của mình, Mỹ “sẽ tăng cường đồng thời tiếp tục duy trì” “địa vị chủ đạo” ở Đông Á, và tỏ rõ biện pháp chủ chốt để duy trì địa vị chủ đạo này là tăng cường xây dựng liên minh quân sự. Kiểu chính sách khu vực coi mấu chốt là đảm bảo quyền chủ đạo của Mỹ hiển nhiên đã mâu thuẫn với tính tự chủ không ngừng được tăng cường, xu thế lớn hợp tác bình đẳng không ngừng phát triển của khu vực châu Á-TBD. Hơn nữa, ý thức bá quyền của siêu cường sẽ càng làm cho chính sách khu vực của Mỹ quá chú trọng cạnh tranh sức ảnh hưởng với Trung Quốc, xung đột khu vực theo đó cũng là khó tránh khỏi.
2-  Thúc đẩy “tăng trưởng kinh tế cân bằng” sẽ làm cho những thay đổi của cục diện châu Á-TBD càng sâu sắc 
Obama lên cầm quyền trong bối cảnh Mỹ xảy ra khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng. Bất kể chí khí khôi phục địa vị lãnh đạo của Mỹ của Obama lớn thế nào, ông đều sẽ phải đối mặt với các vấn đề kinh tế và tỉ lệ thất nghiệp liên tục tăng cao ở trong nước. Vì vậy, một nội dung chủ yếu trong chính sách đối với châu Á-TBD của Chính quyền Obama là muốn để các nước châu Á tháo gỡ khó khăn kinh tế cho Mỹ. 
Obama quy tội những vấn đề xuất hiện trong nền kinh tế Mỹ cho mô hình kinh tế khu vực “dựa vào người tiêu dùng Mỹ và kinh tế châu Á tăng trưởng nhờ xuất khẩu” dẫn đến sự mất cân bằng thương mại. Để giải quyết vấn đề này, Obama đã đưa ra hai chính sách: Một là đốc thúc các nước châu Á thực hiện “những cam kết của nhóm G20 đưa ra tại Pittsburgh”, “áp dụng chiến lược mới thực hiện tăng trưởng kinh tế cân bằng”, tức là hy vọng các nước châu Á thay đổi mô hình tăng trưởng từ xuất khẩu dẫn dắt sang tăng thêm nhu cầu trong nước; hai là, Mỹ thực hiện “chiến lược mới”, tức là “tăng tiết kiệm và giảm chi tiêu”, cũng như phát triển kinh tế thông qua chú trọng hơn vào xuất khẩu. 
Muốn các nước châu Á và Mỹ cùng lúc thay đổi mô hình phát triển, đây không hoàn toàn là vấn đề điều chỉnh kết cấu kinh tế mà kỳ thực có nghĩa là sự điều chỉnh các mối quan hệ quốc tế. Ở khu vực châu Á-TBD, vấn đề thương mại lâu nay luôn là một phần trong chiến lược của Mỹ. Mỹ vừa theo đuổi những lợi ích kinh tế được mang lại nhờ thúc đẩy tự do thương mại, đồng thời cũng coi đầu tư và thị trường là một loại vũ khí chính trị. Thời kỳ Chiến tranh Lạnh, để kiềm chế chủ nghĩa cộng sản bành trướng thế lực, Mỹ tích cực giúp Hàn Quốc và Nhật Bản phát triển kinh tế. Sau Chiến tranh Lạnh, hai trụ cột lớn để Mỹ duy trì địa vị chủ đạo ở khu vực châu Á-TBD, ngoài hệ thống liên minh quân sự, thì chủ yếu là đầu tư và mở cửa sang thị trường châu Á. Một phần tương đối trong thặng dư thương mại của các nước châu Á đối với Mỹ là do Mỹ tăng cường đầu tư ra bên ngoài, lợi nhuận trong đó vẫn sẽ đổ về Mỹ. Và sau khi chiếm lĩnh được thị trường châu Á bằng tiền vốn của mình, hiện Mỹ vẫn muốn để các nước châu Á trở thành nơi nhập khẩu chủ yếu hàng hóa của Mỹ. Điều này có nghĩa là Mỹ muốn chuyển từ mô hình mối quan hệ cùng có lợi là đầu tư thu lợi, thương mại nhượng lợi sang mô hình đầu tư-thương mại hai bên cùng có lợi, vậy Mỹ còn tư cách gì để ra lệnh cho các nước châu Á?
Mỹ yêu cầu các nước châu Á mở cửa cho hàng hóa Mỹ để thực hiện tăng trưởng cân bằng, đây là một luận điệu hết sức kỳ lạ. Hợp tác khu vực châu Á-TBD đã phát triển được hơn 20 năm, cánh cửa lớn của thị trường châu Á đã bị Mỹ mở ra từ lâu, nay chỉ tồn tại một chút vấn đề về thuế, dường như không tạo thành trở ngại về thương mại, vậy Mỹ còn yêu cầu gì nữa? Kỳ thực trong vấn đề thúc đẩy cân bằng thương mại, Mỹ thường trộn lẫn giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu chính trị, hoặc cùng coi hai mục tiêu này là biện pháp. Chúng ta có thể nhận thấy, mặc dù Obama tích cực hối thúc Quốc hội phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do Mỹ-Hàn từ thời Chính quyền Bush với mục đích chính trị nhằm lôi kéo Hàn Quốc, nhưng ở phương diện đối đãi với Trung Quốc lại dùng chiêu bài sức ép của Quốc hội, giương cao chủ nghĩa bảo hộ thương mại và chủ nghĩa bảo hộ đầu tư, hơn nữa chẳng quan tâm tới nguyên nhân thật sự của sự mất cân bằng thương mại Mỹ-Trung, ra sức gây sức ép với Trung Quốc trong vấn đề tỉ giá đồng nhân dân tệ. Chính sách phân hóa về kinh tế này sẽ có khả năng là biện pháp quan trọng để Mỹ vừa mở rộng thị trường châu Á trong tương lai, vừa muốn giữ chủ đạo khu vực châu Á-TBD về mặt kinh tế. Cục diện rất có khả năng xuất hiện là trong khi ra sức lôi kéo các nước châu Á, Mỹ lại làm cho mâu thuẫn Trung-Mỹ lên cao. 
Nói tóm lại, việc Mỹ áp dụng chính sách hối thúc các nước châu Á thay đổi mô hình phát triển để giải quyết tình cảnh khó khăn của Mỹ, cuối cùng sẽ làm nảy sinh những ảnh hưởng sâu sắc đối với các mối quan hệ quốc tế của khu vực châu Á-TBD. Khi sự lệ thuộc của các nước châu Á đối với thị trường Mỹ giảm đi, sự lệ thuộc của Mỹ đối với thị trường châu Á liên tục tăng lên, vị thế của hai bên sẽ có sự thay đổi. Nếu Mỹ vẫn cố giữ lợi ích của bá quyền, va chạm sẽ còn tăng lên.
3-  Can thiệp để giữ chủ đạo hợp tác khu vực sẽ thách thức khung hợp tác khu vực của châu Á 
Bất kể là tăng trưởng kinh tế hay mô hình phát triển đều có ảnh hưởng ngầm tới địa vị bá quyền của Mỹ. Và điều khiến Mỹ dễ mất đi địa vị bá quyền nhất ở khu vực Đông Á chính là những tiến triển trong hợp tác của khu vực này, đặc biệt là nếu hợp tác ở khu vực này do Trung Quốc giữ chủ đạo, khi đó bá quyền của Mỹ ở Đông Á sẽ chấm hết. Vào đầu những năm 90 của thế kỷ 20 khi ý tưởng hợp tác khu vực Đông Á vừa manh nha, Mỹ đã thử nghiệm bằng cách kiềm chế các nước châu Á ở phương diện này với thái độ cứng rắn. Mỹ kiên trì Diễn đàn hợp tác khu vực châu Á-TBD (APEC) chỉ có thể do mình giữ chủ đạo, nhưng chính vào lúc ấy Mỹ đã thành lập Khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ, tạo ngăn cách với châu Á. Khi châu Á xảy ra khủng hoảng tiền tệ năm 1997, Mỹ hoàn toàn không trợ giúp họ. Điều này cuối cùng đã làm cho các nước Đông Á nhận thức được tầm quan trọng của việc đẩy mạnh hợp tác khu vực. Do đó, 13 nước Đông Á từng bước phát triển cơ chế hợp tác ASEAN+Trung Quốc+Nhật Bản+Hàn Quốc (10+3), và cuối cùng quyết định nâng sự phát triển này lên hình thức cấp cao của hợp tác khu vực - nhóm họp Hội nghị nghị cấp cao Đông Á (EAS). Khi đó Chính quyền Bush bận rộn với cuộc chiến ở Ápganixtan và Irắc cũng như đối phó với hai “trục ma quỷ” Iran và Bắc Triều Tiên, chẳng quan tâm tới những tiến triển của hợp tác khu vực Đông Á. Tuy nhiên, Mỹ vẫn xúi giục Nhật Bản là người đại diện hối thúc EAS kết nạp Ôxtrâylia, Niu Dilân và Ấn Độ, tìm cách thông qua phương thức để nhiều nước tham gia ngăn chặn xuất hiện cục diện Trung Quốc chủ đạo Đông Á. Nhưng dù thế nào, nội dung của hợp tác Đông Á là tương đối rộng lớn.
Sau khi lên cầm quyền, Obama nhận thức được rằng nếu không nắm được quyền chủ đạo của cơ chế hợp tác khu vực thì chẳng có cách nào thật sự duy trì được bá quyền của Mỹ, vì vậy hết sức coi trọng vai trò của các tổ chức hợp tác khu vực. Đối với Mỹ, mục tiêu quan trọng hàng đầu là kiên quyết ngăn chặn ở châu Á xuất hiện hợp tác khu vực mà không có sự tham gia của Mỹ; thứ hai, Mỹ muốn tích cực can thiệp đồng thời giữ chủ đạo hợp tác khu vực; thứ ba, muốn lợi dụng hợp tác khu vực để kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc đang tăng lên ở Đông Á. Do đó, Chính quyền Obama đã áp dụng nhiều phương thức như lôi kéo, can thiệp, chủ đạo, phân hóa và lợi dụng để đối phó với hợp tác đa phương trong khu vực. 
Về mặt hợp tác an ninh, trong khi củng cố, phát triển các mối quan hệ liên minh truyền thống, Mỹ cũng từng bước thúc đẩy hợp tác đa phương quy mô nhỏ dựa trên nền tảng “quan niệm giá trị chung”. Ở Đông Á, lợi dụng sự kiện tàu Cheonan, Mỹ đã làm tiêu tan ý định “rời bỏ nước Mỹ hội nhập châu Á” của Nhật Bản, làm cho nước này từ bỏ chủ trương “Cộng đồng Đông Á”, chuyển sang hợp tác quân sự Mỹ-Nhật-Hàn, từ đó kiềm chế khả năng hợp tác Trung-Nhật-Hàn. Ở Đông Nam Á, Mỹ mượn vấn đề Biển Đông phân hóa, ly gián mối quan hệ giữa Trung Quốc với các nước ASEAN, đồng thời thúc đẩy hợp tác quân sự ba bên Mỹ-Nhật Bản-Ôxtrâylia, và ngày 9/7/2011 đã tổ chức cuộc tập trận chung ba nước ở Brunây. Và tại ARF - cơ chế hợp tác an ninh mang tính toàn khu vực, Mỹ lại lợi dụng vấn đề Biển Đông gây khó dễ cho Trung Quốc, thông qua ly gián Trung Quốc với ASEAN, phân hóa ASEAN để đạt được mục đích chủ đạo hướng đi của diễn đàn này. 
Về mặt hợp tác chính trị, Mỹ tích cực lôi kéo ASEAN, và tham gia EAS. Tháng 7/2009, khi tham dự Diễn đàn khu vực ASEAN lần thứ 16 tổ chức ở Phuket, Thái Lan, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã ký “Hiệp ước thân thiện và hợp tác Đông Nam Á” (TAC), vì ký hiệp ước này là điều kiện cần thiết để có thể tham gia EAS. Do hiệp ước này quy định giữa các nước tham gia hiệp ước không được can thiệp công việc nội bộ của nhau nên trong thời kỳ Bush, Mỹ không muốn ký. Chính quyền Obama đã ký hiệp ước này đồng thời không bày tỏ muốn từ bỏ cách làm nhất quán can thiệp công việc nội bộ nước khác, vì cho đến nay Mỹ vẫn can thiệp vào công việc nội bộ của Mianma - thành viên của ASEAN. Ký hiệp ước chỉ là nhằm cho thấy Chính quyền Obama không chịu đựng được việc xuất hiện tình huống không có sự tham gia của Mỹ trong hợp tác đa phương ở Đông Á, tìm mọi cách để được tham gia Hội nghị cấp cao Đông Á. Hội nghị cấp cao Đông Á lần thứ 5 năm 2010 quyết định từ năm 2011 kết nạp thêm Mỹ và Nga. Bên cạnh đó, để lôi kéo ASEAN, từ năm 2009 Mỹ còn hàng năm định kỳ tổ chức hội nghị “10+1”.
Về mặt hợp tác kinh tế, để kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc ở bán đảo Đông Dương tăng lên, trong khi ký TAC, Mỹ còn tiến hành “hợp tác Mỹ-các nước hạ nguồn sông Mê Công”. Mỹ né tránh hợp tác tiểu vùng Mê Công mở rộng (GMS) với sự tham gia của 6 nước lưu vực sông Mê Công gồm cả Trung Quốc do Ngân hàng phát triển châu Á khởi xướng, mà đưa ra đề án thiết lập khung hợp tác mới với Thái Lan, Việt Nam, Campuchia và Lào. 
Xu thế Mỹ tìm cách chủ đạo toàn diện các vấn đề của châu Á từ an ninh, chính trị cho tới kinh tế đang diễn ra hết sức mạnh mẽ. Tuy nhiên, khung hợp tác khu vực Đông Á lấy ASEAN làm chủ đạo, sau khi tham gia EAS nếu Mỹ cũng muốn phát huy vai trò “chủ đạo”, thì điều này tất sẽ thách thức khung hợp tác của châu Á.
Ngoài Hội nghị cấp cao Đông Á và “hợp tác Mỹ-hạ nguồn Mê Công”, Mỹ còn đưa ra một thách thức khác sâu xa hơn đối với hợp tác khu vực Đông Á – Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP). Trước khi diễn ra Hội nghị thượng đỉnh APEC lần thứ 17 ở Xinhgapo, Mỹ cao giọng tuyên bố sẽ tham gia hiệp định này, từ đó làm cho một tổ chức còn mới mẻ đối với mọi người bỗng chốc trở thành một trong những chủ đề nóng bỏng nhất ở khu vực châu Á-TBD. Hiệp định này được Chilê, Xinhgapo, Niu Dilân, Brunây ký tháng 6/2005, có hiệu lực vào tháng 5/2006. Nội dung cốt lõi nhất của hiệp định này là thuế tất cả các mặt hàng sẽ được miễn trong vòng 12 năm. Mỹ cao giọng tham gia với ý đồ coi đó là sân chơi để thành lập khu mậu dịch tự do châu Á-TBD. Dưới sự thúc đẩy của Mỹ, trong văn kiện chính thức được công bố cuối cùng tại Hội nghị thượng đỉnh APEC 2010 đã chính thức viết TPP vào một trong những lộ trình có khả năng để thực hiện ý tưởng khu mậu dịch tự do châu Á-TBD. 
Việc Mỹ đẩy mạnh sự phát triển của TPP tất sẽ tạo thành thách thức đối với quá trình nhất thể hóa kinh tế khu vực Đông Á với trục chính là “10+3”. Tháng 3/2010, Mỹ, Ôxtrâylia, Pêru, Việt Nam và 4 nước sáng lập đã tiến hành vòng đàm phán đầu tiên ở Ôxtrâylia, các nước đã đạt được nhận thức chung về tôn chỉ và phương thức hợp tác để đi sâu tìm hiểu hiệp định này, đặt nền móng các cuộc đàm phán tiếp theo. Hiện Mỹ đang tích cực lôi kéo Nhật Bản và Hàn Quốc sớm tham gia. Vấn đề tiềm ẩn của TPP là nó không hoàn toàn là một “khu thương mại tự do không tính thuế”, mà còn bao gồm những nguyên tắc có thể chủ quan phán đoán như điều khoản lao động, tiêu chuẩn hàng hóa. Điều quan trọng hơn là, nó không phải là một tổ chức mang tính mở cửa ký hiệp định là có thể tham gia. Tiêu chuẩn thành viên của nó giống như Tổ chức thương mại thế giới, tất cả những thành viên tham gia về sau đều phải tự đàm phán với nước thành viên đã tham gia, được tất cả các thành viên thừa nhận, điều này làm cho các thành viên tham gia sau này không bị phân biệt. Mỹ đi đầu tham gia, đã nắm được quyền vạch ra các tiêu chuẩn và quyền chủ đạo đối với sự phát triển của hiệp định này. Vì vậy, TPP sẽ trở thành công cụ chủ yếu để Mỹ “định hình kinh tế châu Á-TBD trong tương lai”. Cho đến nay, Mỹ cũng chưa nói rõ những quốc gia như thế nào có thể xin tham gia. Do đó, hiệp định này cũng có khả năng bị Mỹ lợi dụng như là công cụ chính trị để phân hóa hợp tác ở Đông Á. Tiến trình nhất thể hóa kinh tế Đông Á sẽ đứng trước những khảo nghiệm nghiêm trọng.
III- Quan hệ Trung-Mỹ và hướng đi sắp tới của cục diện khu vực châu Á-Thái Bình Dương 
Trung Quốc và Mỹ được coi là hai nước lớn đứng đầu thế giới về quy mô kinh tế, mối quan hệ song phương này phát triển ra sao rõ ràng sẽ có những ảnh hưởng lớn tới hướng đi sắp tới của trật tự khu vực châu Á-TBD.
Nhưng trước tiên, hướng đi của quan hệ Trung-Mỹ trên mức độ rất lớn được quyết định bởi thái độ của siêu cường Mỹ đối với Trung Quốc. Mỹ có ba điểm nhận thức đối với sự phát triển của Trung Quốc: cơ hội, thách thức và tính khó lường. Vì vậy chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc là trong khi bàn bạc hợp tác, thì vẫn còn nhiều hành động phòng ngừa hoặc kiềm chế.
Hợp tác, chủ yếu là vì có rất nhiều việc chỉ có thể hoàn thành thông qua hợp tác. Và nguyên nhân của việc phòng ngừa và kiềm chế là vì một số mục tiêu chiến lược của Mỹ chỉ có thể được thực hiện thông qua kiềm chế Trung Quốc. Dù hợp tác hay kiềm chế, cái mà Mỹ theo đuổi là muốn bảo vệ địa vị chủ đạo của mình đối với khu vực châu Á-TBD. Và kiểu chủ đạo này về bản chất là “hòa bình dưới sự thống trị của Mỹ”. 
Trước sự trỗi dậy của Trung Quốc, cộng đồng quốc tế từng xuất hiện những lời bàn luận “Trung-Mỹ cùng trị”. Trong những lời bàn luận này bao hàm nhiều nhận thức và tình cảm phức tạp, nhưng trong đó cũng có cả cách nghĩ hy vọng Trung Quốc và Mỹ tăng cường hợp tác, làm cho thế giới này càng trật tự hơn.
Tuy nhiên, Chính phủ Mỹ và Trung Quốc không chấp nhận khái niệm này. Nguyên nhân là ngoài thực lực kinh tế và sức mạnh tổng hợp quốc gia của hai nước hoàn toàn không thể sánh với nhau, vấn đề mấu chốt ở chỗ quan niệm thống trị thế giới của hai nước cũng khác nhau. Trung Quốc chủ trương dân chủ hóa chính trị quốc tế, tức là thông qua phương thức cùng thống trị, thực hiện sự hài hòa trong các mối quan hệ quốc tế. Trung Quốc xác định “mãi mãi làm người láng giềng tốt, người bạn tốt, đối tác tốt của các nước châu Á”; chính sách cơ bản của Trung Quốc đối với khu vực là “chia sẻ cơ hội phát triển”, “cùng đón đợi các thách thức”, “kiên trì tìm điểm đồng gác lại bất đồng, thúc đẩy an ninh chung”, “khởi xướng cùng có lợi cùng thắng lợi, khơi sâu hợp tác khu vực”. Trung Quốc phát triển mối quan hệ hợp tác với các nước châu Á với phương thức hoàn toàn bình đẳng. Trong khi Mỹ lại nhấn mạnh địa vị lãnh đạo của mình, chủ trương hòa bình và thịnh vượng dưới sự thống trị của Mỹ. Chính sự khác biệt về quan niệm này làm cho ngoài những mâu thuẫn mang tính kết cấu cũng như hợp tác mang tính có nhu cầu với nhau, quan hệ Trung-Mỹ đã bắt đầu nổi lên những mâu thuẫn và xung đột đối với trật tự khu vực và quốc tế. 
Để đạt được mục đích của mình, hiện Mỹ đã lợi dụng tranh chấp lãnh thổ và quyền lợi biển giữa các nước Đông Nam Á. Thông qua phân hóa châu Á, Mỹ đã lặng lẽ biên chế các nhóm lợi ích lấy “quan niệm giá trị chung” và “lợi ích an ninh chung” làm cơ sở. Phương thức chiến tranh lạnh mềm này của Mỹ sẽ có những ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt đối với sự phát triển của cục diện khu vực châu Á-TBD. 
Tuy Mỹ lựa chọn ở thế chủ đạo trong khi định hình chính sách đối với châu Á-TBD, nhưng sự lựa chọn chính sách chung của các nước châu Á có thể càng mang tính lịch sử quyết định. Trung Quốc nên tiếp tục kiên trì khái niệm phát triển hòa bình, nỗ lực vận dụng các phương thức hòa bình khắc phục những trở ngại của lịch sử./.
Bản gốc tiếng Trung "中美关系与亚太地区格局"
Theo Tạp chí “Hòa bình và phát triển”, Trung Quốc, số 4/2011
Văn Cường (gt)

67. Trung Quốc năm 2011



    Năm 2011, trong bối cảnh ảm đạm của kinh tế thế giới, diễn biến phức tạp của tình hình chính trị và quan hệ quốc tế, Trung Quốc đã có những nỗ lực duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế “bình ổn và tương đối nhanh”, kiềm chế lạm phát, ổn định tình hình chính trị trong nước, tạo bước mở đầu thuận lợi cho Quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm lần thứ XII (2011-2015), đóng góp vào cố gắng chung của cộng đồng quốc tế vượt qua tình trạng khó khăn hiện nay do hậu quả của khủng hoảng tài chính toàn cầu.
Mặt khác, năm 2011 cũng bộc lộ những khó khăn và vấn đề cố hữu trong tầng sâu của nền kinh tế Trung Quốc trên quá trình điều chỉnh kết cấu và chuyển đổi phương thức phát triển, cùng những vấn đề chính trị – xã hội bức xúc nẩy sinh trong quá trình cải cách mở cửa, hiện đại hóa.
Dư luận quốc tế hiện có nhiều đánh giá về tình hình Trung Quốc năm 2011 và nhiều dự báo khác nhau về triển vọng trong những năm tới. Kỳ họp Quốc hội Trung Quốc vừa qua cũng đã thông qua “Báo cáo Công tác của Chính phủ” đánh giá tình hình năm qua và đề xuất kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội trong năm nay.
I. TÌNH HÌNH TRONG NƯỚC
Trong phát biểu chào mừng năm mới 2012, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào đánh giá khái quát thành tựu Trung Quốc đã thu được trong năm 2011 như sau:
“Năm 2011 là năm mở đầu thời kỳ Quy hoạch 5 năm lần thứ XII, trong tình hình thế giới phức tạp, đầy biền động, và nhiệm vụ khó khăn nặng nề về cải cách, phát triển, ổn định trong nước, nhân dân Trung Quốc đã đồng tâm hiệp lực, tích cực phấn đấu, tiếp tục đẩy mạnh cải cách mở cửa và công cuộc hiện đại hóa XHCN; kinh tế duy trì được sự phát triển ổn định và tương đối nhanh; công cuộc xây dựng toàn diện xã hội khá giả đạt được thành tựu mới. Trung Quốc đã tăng cường giao lưu hợp tác với các nước, tích cực tham gia các hoạt động hợp tác quốc tế nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định tài chính thế giới; hoàn thiện cơ chế xử lý kinh tế toàn cầu giải quyết các vấn đề điểm nóng trên thế giới và trong khu vực, có những đóng góp mới vào sự nghiệp hòa bình và phát triển của nhân loại”(1).
“Báo cáo Công tác của Chính phủ” do Thủ tướng Ôn Gia Bảo trình bày trước kỳ họp Quốc hội năm nay (5/3/2012) đã trình bày cụ thể tình hình kinh tế – xã hội  Trung Quốc năm 2011 và kế hoạch năm 2012. Năm 2011 tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt 47.200 tỷ NDT, tăng 9,2% so với năm 2010; thu ngân sách 10.370 tỷ NDT, tăng 24,8%; sản lượng lượng thực đạt 570 triệu tấn (mức cao kỷ lục); 12,21 triệu người có việc làm mới; thu nhập của cư dân thành phố tăng 8,4%, của cư sân nông thôn tăng 11,4%.  Cục Thống kế nhà nước Trung Quốc cũng đã công bố giá tiêu dùng năm 2011 tăng 5,4%; tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 3642,1 tỷ USD (tăng 22,5%), trong đó xuất khẩu 1898, 6 tỷ USD (tăng 20,3%) nhập khẩu 1743,3 tỷ (tăng 24,9%), nhập siêu 1551,1 tỷ USD.
“Báo cáo Công tác của Chính phủ” đi sâu phân tích ba hướng nỗ lực, cũng là ba thành tựu chủ yếu của Trung Quốc trong lĩnh vực phát triển kinh tế – xã hội là “tăng cường và cải thiện quản lý vĩ mô, ngăn chặn vật giá leo thang quá nhanh, thực hiện kinh tế tăng trưởng bình ổn và tương đối nhanh”; “đẩy mạnh chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế, nâng cao tính hài hoà trong phát triển và sức cạnh tranh của các ngành sản xuất”; “tập trung nỗ lực phát triển sự nghiệp xã hội, thúc đẩy sự phát triển hài hoà kinh tế – xã hội”.
Trên cơ sở phân tích hiện trạng và dự báo tình hình trong nước và quốc tế trong thời gian tới, đồng thời căn cứ vào Quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm lần thứ XII (2011-2015), Chính phủ Trung Quốc đề xuất chỉ tiêu dự kiến cho năm 2012 là “tổng sản phẩm quốc nội (GDP) tăng 7,5%, tạo trên 9 triệu việc làm mới, tỷ lệ thất nghiệp (ở thành phố) không quá 4,6%; chỉ số giá tiêu dùng (CPI) khoảng 4%; tổng kim ngạch xuất nhập khẩu tăng khoảng 10%, thanh toán quốc tế tiếp tục được cải thiện. Đồng thời, tạo bước tiến bộ mới về điều chỉnh kết cấu ngành nghề, tự chủ sáng tạo, giảm tỷ lệ tiêu hao năng lượng và chất thải, thu nhập thực tế của cư dân thành phố, và nông thôn phải đồng bộ với tăng trưởng kinh tế”. Trung Quốc cũng xác định 9 “nhiệm vụ chủ yếu” nhằm phát triển kinh tế – xã hội năm 2012 là: “Thúc đẩy kinh tế phát triển ổn định và tương đối nhanh”; “duy trì mặt bằng giá cả cơ bản ổn định”, “thúc đẩy nông nghiệp phát triển ổn định và nông dân tăng thu nhập một cách bền vững, “đẩy nhanh chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế”, thực hiện chiến lược “khoa giáo hưng quốc” và chiến lược “nhân tài cường quốc” theo chiều sâu, “bảo đảm và cải thiện dân sinh một cách thiết thực”,  thúc đẩy văn hóa “đại phát triển, đại phồn vinh”, thúc đẩy cải cách các lĩnh vực trọng điểm theo chiều sâu”, “ra sức nâng cao chất lượng và trình độ mở cửa đối ngoại”(2).
Có thể nói rằng trong ba nhiệm vụ chủ yếu: “Tăng trưởng bình ổn, tương đối nhanh”, kiềm chế lạm phát và chuyển đổi kết cấu kinh tế, thì hai nhiệm vụ trước thực hiện tương đối tốt, còn nhiệm vụ thứ ba là chuyển đổi kết cấu kinh tế thì chưa có giải pháp thực sự hữu hiệu để tạo ra bước chuyển biến rõ rệt.
Nhìn vào toàn cảnh kinh tế thế giới năm 2011 thì kinh tế Trung Quốc vẫn là một vùng sáng. Một đặc điểm của kinh tế Trung Quốc năm 2011 là tốc độ tăng trưởng giảm dần: Quý I đạt 9,7%, quý II đạt 9,5%, quý III đạt 9,1%, quý IV  đạt 8,9%. Nhưng tốc độ tăng trưởng 9,2% cho cả năm 2011 vẫn là rất cao so với tốc độ tăng trưởng 3,1% của kinh tế thế giới, đồng thời cũng cao hơn chỉ tiêu đề ra cho năm 2011 là 8%. Chắc chắn tốc độ tăng trưởng của kinh tế Trung Quốc năm 2012 và những năm tiếp theo sẽ chậm lại, nhưng có nhiều khả năng Trung Quốc vẫn thực hiện được chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế đề ra trong Quy hoạch 5 năm phát triển kinh tế – xã hội lần thứ XII là tăng trưởng bình quân hàng năm 7%.
Thành tựu khác cần ghi nhận là trong năm 2011 Trung Quốc đã kiềm chế được lạm phát. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tháng 1-2011 là 4,9%, tăng dần lên đến đỉnh cao 6,5% vào tháng 7, nhưng rồi hạ dần xuống còn 4,1% vào tháng 12. Chỉ số tăng cả năm là 5,4% cao hơn chỉ tiêu kế hoạch đề ra là 4%, lạm phát ở Trung Quốc chưa thể nói là đã được chặn đứng, nhưng vẫn ở trong tầm kiểm soát.
Trong những năm tới, kinh tế Trung Quốc sẽ phải tiếp tục đối phó với những khó khăn do tác động bất lợi của môi trường kinh tế thế giới. Sức mua của thị trường thế giới sẽ suy giảm; va chạm thương mại sẽ gia tăng (theo thống kê của Bộ Thương mại Trung Quốc); từ tháng 1-2011 đã có 16 nước trên thế giới khởi kiện yêu cầu điều tra đối với 60 sản phẩm hàng hóa của Trung Quốc; dòng vốn đầu tư của nước ngoài  có nguy cơ giảm sút do nhiều nguyên nhân. Trong khi đó, cải cách thể chế kinh tế của Trung Quốc đã chuyển sang giai đoạn “công kiên”, có nghĩa là phải giải quyết những vấn đề khó giải quyết nhất trong tầng sâu của nền kinh tế.
Trong điều kiện thuận lợi và khó khăn, đồng thời những khó khăn về nguồn cung cấp năng lượng, nguyên liệu sẽ gia tăng nhất là giá dầu mỏ thế giới leo thang một cách khó lường do tình hình bất ổn ở Trung Đông, thời cơ và thách thức đan xen nói trên, quan điểm của các nhà lãnh đạo Trung Quốc là “thời cơ lớn hơn thử thàch”, và Trung Quốc vẫn ở trong “thời kỳ cơ hội chiến lược” của quá trình phát triển.
Năm 2011 nói chung Trung Quốc tiếp tục duy trì được sự ổn định tương đối về chính trị và trật tự xã hội, mặc dầu những sự kiện gây bất ổn cục bộ vẫn diễn ra tại nhiều nơi, ở nông thôn và cả ở thành phố, đặc biệt là ở các vùng dân tộc thiểu số Nội Mông, Tây Tạng, Tân Cương…
Cải cách thể chế chính trị ở Trung Quốc đang chuyển sang giai đoạn khó khăn, vì phải trực diện với những vấn đề quan trọng nhất trong đời sống chính trị. Trả lời phỏng vấn trong cuộc họp báo nhân bế mạc kỳ họp Quốc hội vừa qua (14-3-2012) Thủ tướng Ôn Gia Bảo cho biết: “Mấy năm qua tôi đã nhiều lần nói đến cải cách thể chế chính trị, có thể nói là tương đối toàn diện, cụ thể. Nếu hỏi tôi vì sao quan tâm nhiều đến việc đó, thì đó là  xuất phát từ tinh thần trách nhiệm của tôi. Sau khi đập tan “bè lũ bốn tên”, mặc dầu Đảng Cộng sản Trung Quốc đã có “Nghị quyết về một số vấn đề lịch sử” và thực hiện cải cách mở cửa, nhưng sai lầm trong “cách mạng Văn hóa” và những ảnh hưởng phong kiến vẫn chưa được xóa bỏ hoàn toàn. Cùng với sự phát triển kinh tế, lại xuất hiện tình trạng phân phối bất công, thiếu trung thực, tham ô hủ bại. Tôi hiểu rõ muốn giải quyết những vấn đề đó không những phải cải cách thể chế kinh tế, mà còn phải cải cách thể chế chính trị, nhất là cải cách chế độ lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Hiện nay cải cách đã đi vào giai đoạn cốt lõi, nếu không có thành công của cải cách thể chế chính trị, thì cải cách thể chế kinh tế không thể tiến hành đến cùng, những thành tựu đã giành được vẫn có khả năng bị đỗ vỡ, những vấn đề mới nẩy sinh trong xã hội cũng không thể được giải quyết một cách căn bản, bi kịch lịch sử như “Đại cách mạng văn hóa” vẫn có thể tái diễn. Mỗi đảng viên và cán bộ lãnh đạo cần cảm nhận được sự bức xúc đó. Tất nhiên, tôi hiểu rõ khó khăn của cải cách. Bất cứ một cuộc cải cách nào cũng phải có sự giác ngộ của nhân dân, sự ủng hộ của nhân dân tinh thần tích cực và tính sáng tạo của nhân dân. Trung Quốc là một nước lớn với 1,3 tỷ dân, cùng phải xuất phát từ tình hình của đất nước, xây dựng nền chính trị dân chủ XHCN một cách tuần tự từng bước. Đó không phải là một việc dễ dàng, nhưng cải cách chỉ có thể tiến lên, không được dừng lại, càng không được thụt lùi, ngưng trệ và thụt lùi sẽ không có lối thoát. Nội dung cải cách và biện pháp cải cách cũng còn là vấn đề. Có người cho rằng “cải cách thể chế hành chính là nội dung chủ yếu. Một số người khác lại cho rằng nội dung cốt lõi phải là cải cách cơ chế hình thành quyền lực. Nhưng dù nội dung và biện pháp cải cách như thế nào thì mục tiêu của cải cách phải là xây dựng và phát triển nền chính trị dân chủ XHCN, khâu then chốt là sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Năm 2011, Đảng Cộng sản Trung Quốc tròn 90 tuổi (1921 – 2011). Nhân dịp này, Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào đã có bài phát biểu quan trọng, trong đó có đoạn: “Muốn làm tốt mọi công việc của Trung Quốc, then chốt vẫn là ở Đảng”(4). Trong bài phát biểu này Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào đã đề cập vấn đề nâng cao trình độ lãnh đạo và năng lực cầm quyền của Đảng, chủ trương phải công khai “tình trạng tinh thần buông thả, năng lực yếu kém, xa rời quần chúng, tham nhũng tiêu cực” trước toàn Đảng. Tổng Bí Hồ Cẩm Đào cũng nói rõ nhiệm vụ quản lý Đảng, xây dựng Đảng hiện nay là nặng nề và cấp bách hơn bất cứ lúc nào từ trước tới nay. Đặc biệt là tình trạng tham nhũng vẫn rất nghiêm trọng và nhiệm vụ đấu tranh chống tham nhũng vẫn rất khó khăn, “nếu không trừng trị có hiệu quả hiện tượng tham nhũng thì Đảng sẽ đánh mất niềm tin và sự ủng hộ của nhân dân. Toàn Đảng phải gióng hồi chuông cảnh tỉnh, nhận thức đầy đủ tính chất lâu dài, phức tạp và khó khăn của cuộc đấu tranh chống tham nhũng, đặt công tác xây dựng tác phong liêm khiết, chống tham nhũng lên vị trí nổi bật hơn…”
Hội nghị Trung ương 6 khoá XVII (10-18/10/2011) đã thông qua “Nghị quyết của Trung ương ĐCS Trung Quốc về một số vấn đề quan trọng đi sâu cải cách thể chế văn hóa, thúc đẩy văn hoá XHCN đại phát triển, đại phồn vinh”. Nhìn từ góc độ chính trị,  việc làm này cũng là nhằm nâng cao phẩm chất đạo đức, quan niệm giá trị, triết lý nhân sinh của các thành viên trong xã hội, mà một bộ phận đã có phần suy giảm, lệch lạc. (5)
Trong năm 2011, Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng đã tiến hành những hoạt động nhằm tiến tới Đại hội lần thứ XVIII sẽ tiến hành vào cuối năm 2012 trong bối cảnh công cuộc cải cách và phát triển của Trung Quốc chuyển sang giai đoạn mới, trong tình hình thế giới mới, và diễn ra cuộc chuyển giao quyền lực từ thế hệ lãnh đạo thứ tư sang thế hệ lãnh đạo thứ năm. Công tác chuẩn bị về đường lối và về nhân sự đang được tiếp tục.
II. QUAN HỆ ĐỐI NGOẠI
Tình hình quốc tế năm 2011 có những biến động phức tạp tác động đến quan hệ đối ngoại của Trung Quốc: Quá trình phục hồi kinh tế thế giới do khủng hoảng tài chính toàn cầu vấp phải nhiều trở ngại, nhất là tình trạng nợ công ở châu Âu; biến động chính trị tại Bắc Phi và Trung Đông; Mỹ tuyên bố “trở lại châu Á” và chuyển trọng tâm chiến lược sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương; xảy ra những sự kiện ảnh hưởng tới quan hệ giữa Trung Quốc với các nước xung quanh…
Nhân tố quan trọng hàng đầu, có tính chất bao trùm trong quan hệ đối ngoại của Trung Quốc là quan hệ Trung – Mỹ. Có thể nói rằng mâu thuẫn và cạnh tranh Trung – Mỹ đã trở nên sâu sắc và lan rộng hơn bao giờ hết, nhưng do nhiều nguyên nhân, hai bên cố kiềm chế để không xảy ra đối đầu, chuyển quan hệ sang hướng hòa dịu, cùng chia sẻ lợi lích trước mắt, và tính kế lâu dài thực hiện các mục tiêu chiến lược của mình.
Xu thế hòa dịu đó trong quan hệ Trung – Mỹ đã thể hiện trong chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đầu năm 2011 và bản “Tuyên bố chung Trung – Mỹ” nhân chuyến thăm đó. “Tuyên bố chung Trung – Mỹ” lần này tái khẳng định phương châm “tích cực, hợp tác, toàn diện” của quan hệ Trung – Mỹ trong “Tuyên bố chung” nhân chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống B.Obama cuối năm 2009(6) đồng thời cam kết “cùng nỗ lực xây dựng quan hệ đối tác hợp tác tôn trọng lẫn nhau, cùng có lợi, cùng thắng, vì lợi ích chung của mỗi nước trước những cơ hội và thách thức trong thế kỷ XXI(7).
Với tinh thần hợp tác “cùng có lợi” thể hiện trong Tuyên bố chung nói trên, trong năm 2011 Trung Quốc đã cùng Mỹ tổ chức thành công “Đối ngoại về chiến lược và kinh tế” (vòng ba), đón Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden thăm Trung Quốc (9-2011) và đầu năm 2012 Phó Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thăm Mỹ.
Vòng ba “Đối thoại Trung – Mỹ về chiến lược và kinh tế” tiến hành tại Washingtơn (9-10/5/2011). Về “chiến lược”, hai bên đã đạt được 48 điều thoả thuận cụ thể, nhằm cùng nhau xây dựng “Quan hệ đối tác hợp tác Trung – Mỹ tôn trọng lẫn nhau, hai bên cùng có lợi, cùng thắng”. Đặc biệt là đã hình thành cơ chế “Đối thoại Trung – Mỹ về an ninh chiến lược” trong khuôn khổ “đối thoại chiến lược” nói chung. Tham gia “đối thoại về an ninh chiến lược” gồm Bộ trưởng Ngoại giao, Thứ trưởng Quốc phòng, Phó Tổng tham mưu trưởng quân đội hai nước. Đặc điểm của đối thoại Trung – Mỹ lần này là có sự tham dự của đại diện quân đội hai nước, thể hiện vai trò của quân đội đã gia tăng trong hoạt động ngoại giao của Trung Quốc. Về kinh tế, vòng đàm phán này đã đạt được “Thoả thuận khung Trung – Mỹ về thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, bền vững, cân đối, và về hợp tác kinh tế”. Hai bên cam kết hợp tác để thúc đẩy quá trình hồi phục kinh tế thế giới và giải quyết những vấn đề trong quan hệ song phương về kinh tế thương mại. Vấn đề tỷ giá hối đoái giữa đồng NDT và đồng USD vẫn chưa đạt được giải pháp mang tính đột phá, mà chỉ dừng lại ở cam kết của phía Trung Quốc “tiếp tục tăng cường sự linh hoạt về tỷ giá hối đoái của đồng NDT”(8).
Phát biểu tại cuộc họp báo bên lề “Đối thoại Trung – Mỹ về chiến lược và kinh tế” lần này, Uỷ viên Quốc vụ Đới Bỉnh Quốc cho rằng “hai bên đã mong muốn tập trung chú ý vào khu vực châu Á - Thái Bình Dương, cố gắng tạo ra một cục diện cạnh tranh bao dung, lành mạnh, và hợp tác hai bên cùng có lợi….” “Thái Bình Dương đủ rộng” cho hợp tác Trung – Mỹ(9).
Có thể nói rằng năm 2011 đã đánh dấu bước chuyển quan trọng của quan hệ hợp tác và cạnh tranh Trung – Mỹ tập trung vào khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Việc Mỹ tăng cường hoạt động nhằm mở rộng phạm vi lợi ích và ảnh hưởng tại Đông Á và châu Đại Dương trong khi Trung Quốc cũng đang tăng cường sức mạnh và ảnh hưởng tại khu vực này tất yếu sẽ làm cho mâu thuẫn Trung – Mỹ sâu sắc hơn, nhưng phản ứng trước mắt của Trung Quốc chỉ ở mức thận trọng, để không dẫn tới đối đầu Trung – Mỹ. Mặc dầu tình hình đã thay đổi nhiều, song phương châm chỉ đạo mà Đặng Tiểu Bình đã đề ra từ 30 năm trước là Trung Quốc phải “giấu mình chỗ thừa” (thao quang dưỡng hối), “không đối đầu” với Mỹ và phương Tây nói chung vẫn còn ý nghĩa. Trung Quốc vẫn chủ trương xây dựng “quan hệ đối tác hợp tác tôn trọng lẫn nhau, hai bên cùng có lợi, cùng thắng” với Mỹ. Mặc dầu kinh tế Trung Quốc đã vươn lên vị trí thứ 2 thế giới, sức mạnh quân sự Trung Quốc đã được tăng cường, ảnh hưởng quốc tế của Trung Quốc đã được nâng cao, nhưng còn lâu Trung Quốc mới có thể sánh vai “siêu cường” với Mỹ. Trong quá trình tiếp theo của công cuộc hiện đại hóa và thống nhất đất nước, Trung Quốc rất cần hợp tác với Mỹ, đưa quan hệ Trung – Mỹ vào thế ổn định. Năm 2011 kim ngạch thương mại Trung – Mỹ đạt 400 tỷ USD, Trung Quốc xuất siêu 295 tỷ USD (theo số liệu của phía Mỹ). Chuyến thăm Mỹ của Phó Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đầu năm 2012 đã thể hiện xu thế đó trong chính sách của Trung Quốc đối với Mỹ.
Từ trước tới nay Trung Quốc rất coi trọng quan hệ với “các nước xung quanh” để có một môi trường khu vực hòa bình, ổn định và hợp tác. Trong năm 2011 quan hệ giữa Trung Quốc với các nước xung quanh mặc dầu đã có những thành tựu nhất định trong hợp tác kinh tế – thương mại, nhưng cũng đã xẩy ra những sự cố không đáng có. Quan hệ Trung – Nhật đã “ấm lên” sau bình thường hóa năm 2006, nhất là tại thời điểm Chủ tịch Hồ Cẩm Đào thăm Nhật Bản vào mùa hoa Anh đào nở năm 2008. Nhưng từ đó tình hình đã không diễn ra như mong muốn. Quan hệ Trung – Nhật đã không thể trở lại thời “kinh tế nóng, chính trị lạnh”, nhưng cũng không “ngày càng ấm lên”.
Quan hệ Trung Quốc – ASEAN năm 2011 đã có những bước phát triển  mới về kinh tế – thương mại, kim ngạch thương mại lên tới 400 tỷ USD, Thủ tướng Ôn Gia Bảo còn đề xuất tăng lên 500 tỷ USD vào năm 2015. Trung Quốc cũng sẽ tăng cường đầu tư vào ASEAN trong thời gian tới, “Quỹ đầu tư Trung Quốc – ASEAN” lên tới 10 tỷ USD. Thế nhưng về quan hệ chính trị – an ninh thì năm 2011 đã để lại những sự kiện căng thẳng trong quan hệ giữa Trung Quốc với các nước có tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, nhất là Philippin và Việt Nam. Diễn biến tình hình chính trị ở Mianma cũng không có lợi cho Trung Quốc trong cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ và phương Tây. Trước tình hình đó, Trung Quốc đã có những điều chỉnh nhất định về hành vi đối ngoại để cải thiện quan hệ với các nước trong khu vực. Quan hệ Trung – Việt đã có một độ căng thẳng sau vụ tàu Hải giám Trung Quốc cắt cáp tàu thăm dò dầu khí Việt Nam cuối tháng 5-2011. Nhưng sau đó Trung Quốc đã cùng phía Việt Nam ổn định tình hình, cải thiện quan hệ Trung – Việt. Nhân chuyến thăm Trung Quốc của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, lãnh đạo hai nước đã ra “Tuyên bố chung”, khẳng định “Việt Nam và Trung Quốc tiếp tục kiên trì phương châm “láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài, hướng tới tương lai” và tinh thần “láng giềng tốt, bạn bè tốt, đồng chí tốt, đối tác tốt”, từ tầm cao chiến lược và tầm nhìn toàn cục, sẽ tăng cường giao lưu hữu nghị giữa hai nước, mở rộng hợp tác cùng có lợi trên các lĩnh vực, trân trọng, giữ gìn, phát triển tốt quan hệ hai Đảng, hai nước Việt – Trung, thúc đẩy quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam – Trung Quốc phát triển một cách ổn định, lành mạnh, lâu dài”(10). Hai bên cũng đã ký kết “Thoả thuận các nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết các vấn đề trên biển”. Đối với Triều Tiên, Trung Quốc thắt chặt quan hệ với CHDCND Triều Tiên, ủng hộ nhà lãnh đạo mới Kim Jong Un lên cầm quyền sau khi nhà lãnh đạo Kim Jong In qua đời, đồng thời chủ trương nối lại đàm phán 6 bên về vấn đề hạt nhân Triều Tiên. Tại khu vực Nam Á, quan hệ Trung Quốc – Pakistan được cải thiện nhiều, nhất là từ khi quan hệ Mỹ – Pakistan rạn nứt sau vụ lực lượng đặc nhiệm Mỹ đột nhập tiêu diệt Bin Laden. Trong khi đó quan hệ Trung – Ấn vẫn không có tiến triển đáng kể, các vòng đàm phán về tranh chấp biên giới vẫn dậm chân tại chỗ. Năm 2011 Trung Quốc và Nga đã quyết định nâng cấp quan hệ hai nước lên “quan hệ đối tác hợp tác chiến lược, toàn diện, bình đẳng, tin tưởng và ủng hộ lẫn nhau, cùng phồn vinh, đời đời hữu nghị”. Hội nghị cấp cao của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải năm 2011 tại Saint Peterburg đã thành công. Trung Quốc và Nga đã có nhiều tiếng nói chung đối với các vấn đề quốc tế, nhất là về các sự kiện Bắc Phi và Trung Đông trong năm 2011.
Sự can thiệp của phương Tây vào Libi và khu vực Bắc Phi nói chung gây bất lợi cho hoạt động của Trung Quốc tại châu lục này. Nhưng Trung Quốc không muốn đối đầu với Mỹ, đã cùng Nga ủng hộ Nghị quyết 1973 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc cho phép NATO lập “vùng cấm bay”, trên thực tế là mở đường cho sự can thiệp quân sự vào Libi. Đối với các vấn đề Iran và Syrie tại khu vực Trung - Đông có vị trí chiến lược và kinh tế quan trọng, Trung Quốc đã cùng Nga có lập trường cứng rắn hơn. Trung Quốc không chủ trương ủng hộ bên nào giữa Chính phủ Syrie và phe đối lập, cho rằng vấn đề nội bộ Syrie phải để người Syrie giải quyết thông qua đối thoại, phản đối các thế lực bên ngoài lợi dụng cứu trợ nhân đạo để can thiệp quân sự vào Syrie. Về vấn đề hạt nhân Iran, Trung Quốc tham gia cơ chế đàm phán 5 + 1 (5 nước thường trực Hội đồng Bảo an LHQ và Đức) với Iran. Lập trường của Trung Quốc là phản đối Iran chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng tôn trọng quyền của Iran phát triển năng lượng hạt nhân vào mục đích hoà bình.
Đối với khủng hoảng nợ công ở một số nước châu Âu, Trung Quốc cam kết đóng góp vào quỹ cứu trợ, và trên thực tế đã tiến hành những hoạt động cứu trợ đối với một số nước (Hy Lạp, Tây Ban Nha, Hung-ga-ri…). Trung Quốc tham gia vào hoạt động cứu trợ khủng hoảng nợ công của châu Âu là nhằm duy trì xuất khẩu sang thị trường vốn là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc, đa dạng hóa đầu tư, đa dạng hóa ngoại tệ dự trữ, thâm nhập sâu hơn vào thị trường châu Âu.
Tổng kết công tác ngoại giao năm 2011, Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì nêu bật bốn thành tích chủ yếu;
“ – Tích cực hoạch định quan hệ với các bên, ra sức bảo vệ và kéo dài thời kỳ cơ hội chiến lược quan trọng đối với sự phát triển của Trung Quốc….
- Bám sát công tác trung tâm của Đảng và Nhà nước, phục vụ cho việc thúc đẩy phát triển duy trì ổn định….
- Kiên định bảo vệ lợi ích quốc gia, nỗ lực thúc đẩy lợi ich chung với các bên.
- Kiên trì bảo vệ hòa bình thế giới, thúc đẩy cùng phát triển, tiến thêm một bước trong việc xây dựng hình tượng tốt đẹp của Trung Quốc trên trường quốc tế…”(11). Tại cuộc họp báo bên lề Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XI Trung Quốc vừa qua, Ngoại trưởng Dương Triết Trì khái quát “trọng điểm công tác ngoại giao” của Trung Quốc năm 2012 là “Một, phục vụ cho phát triển. Có nghĩa là phục vụ tốt cho việc chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc, ứng phó một cách thoả đáng đối với những rủi ro và thử thách từ bên ngoài, tạo môi trường bên ngoài thuận lợi hơn cho phát triển kinh tế – xã hội của Trung Quốc. Hai, duy trì hòa bình. Kiên định bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia. Tích cực hơn nữa trong việc thông qua đối thoại  hiệp thương, đàm phán để xử lý và giải quyết các vấn đề quốc tế và khu vực, nhất là các vấn đề điểm nóng, phát huy vai trò  trách nhiệm của Trung Quốc với tư cách là một nước lớn. Ba, đẩy mạnh hợp tác. Trung Quốc sẽ tăng cường hơn nữa hợp tác hữu nghị với các nước trên thế giới, các tổ chức quốc tế và khu vực, khai thác lợi ích chung, cùng nhau ứng phó với thách thức toàn cầu, bảo vệ vững chắc hơn nữa hòa bình thế giới, thúc đẩy cùng nhau phát triển”(12).
III. KẾT LUẬN
Trong bức tranh ảm đạm của kinh tế thế giới năm 2011, kinh tế Trung Quốc vẫn là một góc sáng. Mặc dầu kinh tế Trung Quốc không tránh khỏi hệ luỵ của khủng hoảng tài chính toàn cầu, cũng chưa khắc phục được những vấn đề khó khăn cố hữu ở tầng sâu, và tốc độ tăng trưởng đang có chiều hướng giảm dần, nhưng thành tựu đạt được trong năm 2011 là đáng ghi nhận và triển vọng năm 2012 rất có thể sẽ thực hiện được những chỉ tiêu chủ yếu đã đề ra trong kỳ họp Quốc hội vừa qua.
Năm 2011 Trung Quốc ở trong thời điểm chuyển đổi phương thức phát triển kinh tế, và cải cách thể chế chính trị vừa cấp bách, vừa khó khăn, lại thêm bối cảnh quốc tế không thuận lợi. Đại hội XVIII của Đảng Cộng sản Trung Quốc họp vào cuối năm nay, chắc chắn sẽ đề xuất những giải pháp chiến lược mới nhằm tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy tiến trình cải cách và phát triển của Trung Quốc trong những năm tới. Mặc dầu xuất hiện những nhân tố mới không thuận lợi, nhưng về tổng thể, Trung Quốc vẫn ở trong “thời kỳ cơ hội chiến lược” của quá trình phát triển.
Sự trỗi dậy của Trung Quốc trong mấy thập niên vừa qua, và cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu với những hệ luỵ của nó, đã làm thay đổi cán cân so sánh lực lượng giữa các nước lớn theo hướng có lợi cho Trung Quốc và quá trình “đa cực hóa” trật tự thế giới. Tuy vậy, xét về sức mạnh tổng hợp, Mỹ vẫn là siêu cường duy nhất, và Trung Quốc  do Đặng Tiểu Bình đề ra trước đây ở mức độ nhất định, vẫn chưa thể rời vị trí là một nước đang phát triển. Vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế đã được nâng cao nhiều so với thập niên cuối của thế kỷ trước, nhưng phương châm đối ngoại của Trung Quốc, vẫn còn được thể hiện trong chính sách ngoại giao của Trung Quốc năm 2011 và những năm tới. Cạnh tranh địa – chiến lược Trung – Mỹ tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đang triển khai theo chiều sâu, nhưng hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển tại khu vực này vẫn là điều cần thiết phù hợp với lợi ích của cả hai bên trong những năm tới. Bối cảnh đó đã đem lại cho Việt Nam và các nước ASEAN nói chung thời cơ và thách thức mới trong hợp tác Đông Á  và châu Á - Thái Bình Dương vì hoà bình và phát triển.
PGS. Nguyễn Huy Quý