Hợp tác tích cực và những hạn chế cần vượt qua
Đã
35 năm kể từ khi quan hệ ASEAN - EU chính thức được thiết lập
(1977-2012), cho tới nay, hợp tác hai bên đã đạt được nhiều kết quả tích
cực trên tất cả các lĩnh vực. Từ năm 2007, hai bên đã thông qua Tuyên
bố Nuremberg về quan hệ đối tác tăng cường và Kế hoạch hành động thực
hiện Tuyên bố Nuremberg. EU đã luôn tích cực hỗ trợ ASEAN trong quá
trình phát triển, liên kết khu vực và xây dựng cộng đồng; giúp các nước
ASEAN thu hẹp khoảng cách phát triển, đẩy mạnh hợp tác kinh tế - thương
mại giữa hai khu vực.
Quan
hệ kinh tế ASEAN - EU đã có một bước tiến dài làm thay đổi cục diện
chung trong quan hệ hai khối, giúp ASEAN từ vị trí của người nhận tài
trợ trong những năm 90 của thế kỷ XX, trở thành đối tác bình đẳng với
EU. Hiện nay, ASEAN là đối tác thương mại đứng thứ năm của EU với tổng
kim ngạch thương mại hàng hóa và dịch vụ trong năm 2011 đạt 206 tỉ euro
(tương đương 350 tỉ USD). Còn EU là đối tác thương mại lớn thứ hai của
ASEAN, đứng đầu về đầu tư ở khu vực ASEAN với tổng vốn lên đến 230 tỉ
USD. Ngoài ra, ASEAN và EU cũng hợp tác chặt chẽ tại các diễn đàn và cơ
chế hợp tác khu vực.
Tuy
nhiên, những kết quả mà ASEAN và EU đạt được trong thời gian qua chưa
tương xứng với tiềm năng của hai khối. Một trong những nguyên nhân là do
hai bên chưa có chính sách đúng mức trong phát triển quan hệ song
phương. Nhiều ý kiến cho rằng, từ trước tới nay, ASEAN và EU chưa trở
thành ưu tiên của nhau. Thực tế cho thấy, hiện nay, Trung Quốc là đối
tác thương mại lớn thứ hai của EU (sau Mỹ), còn EU là thị trường xuất
khẩu lớn thứ hai của Trung Quốc. Gần đây, Trung Quốc đã có những chính
sách gắn kết mạnh với các nền kinh tế EU, chẳng hạn, Trung Quốc đã quyết
định mở một khoản tín dụng đặc biệt trị giá 10 tỉ USD để hỗ trợ cho các
dự án hợp tác trong lĩnh vực kết cấu hạ tầng, công nghệ mới và kinh tế
xanh. Tiếp đến là việc thành lập một quỹ Trung Quốc - Trung, Đông Âu trị
giá 500 triệu USD để khuyến khích lĩnh vực đầu tư. Đồng thời, với
ASEAN, Trung Quốc cũng vượt qua Nhật Bản và EU, vươn lên trở thành đối
tác thương mại số một của ASEAN, khiến EU phải xem xét lại chính sách
hợp tác với ASEAN.
Trong
khi đó, kể từ khi ký Hiệp định Tự do thương mại (FTA) với ASEAN từ năm
2007, buôn bán giữa hai khối vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Vì thế, EU đã
chuyển hướng ký kết FTA với từng quốc gia trong khối ASEAN nhằm phát huy
hơn nữa hiệu quả hợp tác. Một thực tế nữa là, hầu hết các thành viên
của ASEAN vẫn là các quốc gia đang phát triển, vì vậy còn gặp nhiều trở
ngại lớn khi thâm nhập vào thị trường châu Âu, nhất là khi các chính
sách của EU như chính sách nông nghiệp, chính sách chống bán phá giá…
chưa được giải quyết thông qua đối thoại giữa EU - ASEAN.
Động lực hợp tác
Đánh
giá về thực trạng hiện nay của EU có thể thấy, EU đang phải đối mặt với
hệ quả của cuộc khủng hoảng nợ công kéo dài đối với tốc độ tăng trưởng
của một loạt các quốc gia thành viên. Bên cạnh đó là những tác động tiêu
cực tới tình hình chính trị, xã hội và chính sách đối ngoại của toàn
khu vực. Niềm tin vào các khuôn khổ và cơ chế của EU trong bản thân nội
khối cũng như vị thế chính trị và tiếng nói của EU trong các vấn đề quốc
tế có những dấu hiệu thể hiện sự suy giảm. Chủ tịch Ủy ban châu Âu José
Manuel Barroso đã thừa nhận, EU đang phải đối mặt với thách thức lớn
nhất trong lịch sử của Liên minh. Và, theo Thủ tướng Đức Angela Merkel,
mối đe dọa đối với đồng euro là “cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất của châu
Âu kể từ khi kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai”.
Trong
bối cảnh đó, thương mại được EU coi là một phần giải pháp thoát khỏi
khủng hoảng. Trong chính sách thương mại, EU hướng tới việc chống lại
chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng do hậu quả suy thoái kinh tế toàn cầu và
đưa ra chính sách yêu cầu cam kết “có đi, có lại” đối với các đối tác
thương mại. Theo đó, EU tập trung vào hàng rào phi thuế quan đối với một
số lĩnh vực chủ chốt, như mua sắm chính phủ, thực thi sở hữu trí tuệ,
tiếp cận nguyên liệu thô, dịch vụ, đầu tư và hàng rào kỹ thuật trong
thương mại…Các doanh nghiệp châu Âu tăng cường tìm kiếm thị trường ở các
nước đang phát triển do thị trường trong nước đang trở nên bão hòa.
Một
số nhà phân tích cho rằng, các nền kinh tế ASEAN cơ bản là tăng trưởng
ổn định, vì thế, đẩy mạnh hợp tác với ASEAN trong giai đoạn hiện nay,
nhất là khi ASEAN đang tích cực triển khai tiến trình thực hiện Lộ trình
xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015, sẽ là động lực giúp đưa vị thế
của EU tăng lên nhằm cạnh tranh với các nước lớn khác như Mỹ, Trung
Quốc.
Mặc dù giữa
ASEAN và EU có những đặc điểm xã hội và kinh tế rất khác nhau, như sức
mạnh kinh tế của EU (tính theo GDP), gấp hơn 9 lần so với ASEAN; EU bắt
đầu tiến trình hội nhập từ năm 1958, một khoảng thời gian dài trước khi
có Tuyên bố Băng Cốc về thành lập ASEAN vào năm 1967, tuy nhiên, liên
kết giữa ASEAN và EU là sự kết hợp giữa hai cấu trúc kinh tế mang tính
bổ sung mạnh mẽ. ASEAN hội tụ sức mạnh của các nền kinh tế đang phát
triển, năng động bậc nhất trong khu vực Đông Nam Á, trong khi EU có ưu
thế về công nghệ, vốn, kinh nghiệm của những nền kinh tế phát triển có
chiều sâu. Đây là động cơ quan trọng nhất để ASEAN và EU trở thành hai
đối tác kinh tế lớn, quan trọng của nhau. Không những thế, cả ASEAN và
EU, dù trên cấp độ hội nhập khác nhau, nhưng đều hướng đến việc xây dựng
các không gian kinh tế khu vực thống nhất với quy mô to lớn, làm động
lực cho phát triển thương mại và đầu tư.
Tăng cường hỗ trợ hội nhập
Thông
qua những nỗ lực song phương cũng như giữa hai khu vực, ASEAN và EU
đang từng bước kết nối một không gian kinh tế của 1,1 tỉ người tiêu
dùng, chiếm 1/6 dân số thế giới và khoảng 19 nghìn tỉ USD giữa hai khu
vực. Yếu tố này càng có ý nghĩa đặc biệt hơn khi ASEAN đang hoàn tất
những bước cuối cùng để thành lập Cộng đồng kinh tế vào năm 2015, trở
thành một không gian sản xuất thống nhất, một thị trường chung của khu
vực Đông Nam Á(1).
Trong
bối cảnh ASEAN đang đẩy mạnh việc triển khai hiệu quả các Kế hoạch về
liên kết và kết nối ASEAN, nhất là các dự án trọng điểm về kết nối kết
cấu hạ tầng, giao thông vận tải, gắn kết với các chương trình hợp tác
tiểu vùng, trong đó có Tiểu vùng Mekong, thúc đẩy phát triển bền vững và
đồng đều ở khu vực, qua đó đóng góp vào thành công chung của tiến trình
xây dựng Cộng đồng ASEAN, thì sự ủng hộ và hỗ trợ của EU là rất quan
trọng. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - EU lần thứ 19, hai bên
xác định, hợp tác kinh tế được thúc đẩy trên cơ sở tăng cường quan hệ
đối tác chính trị và hợp tác thực chất hơn. Phía EU đưa ra các đề xuất
về hợp tác quản lý khủng hoảng, trao đổi kinh nghiệm, điều phối chặt chẽ
giảm thiểu rủi ro của thảm họa, thành lập hệ thống cảnh báo sớm ở khu
vực để ứng phó với thảm họa và xây dựng năng lực cho Trung tâm Điều phối
ASEAN về hỗ trợ nhân đạo và quản lý thảm họa. EU cũng bày tỏ mong muốn
thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực an ninh hàng hải và không phổ biến vũ
khí phá hủy hàng loạt. Những hợp tác này là cơ sở để điều phối chặt chẽ
hơn giữa EU và ASEAN nhằm ứng phó với các thách thức toàn cầu, như khủng
bố, biến đổi khí hậu, phát triển bền vững, chống bệnh truyền nhiễm...
Chính
mối liên hệ kết nối 1,1 tỉ công dân của các nước EU và ASEAN sẽ thúc
đẩy sự hiểu biết lẫn nhau, giúp EU và ASEAN tiếp tục học hỏi kinh nghiệm
của nhau trong việc xây dựng mô hình hội nhập khu vực. Hội nhập, tự
thân nó, không phải là mục đích cuối cùng mà là một phương tiện để thực
hiện tốt hơn hòa bình, thịnh vượng và những cải thiện hữu ích cho cuộc
sống của người dân. EU, với gần 60 năm kinh nghiệm hội nhập, sẽ hỗ trợ
hiệu quả cho ASEAN thông qua chương trình trị giá 70 triệu euro hỗ trợ
cho việc xây dựng Cộng đồng ASEAN; 2 tỉ euro trong giai đoạn 2007 - 2013
cho các nước thành viên ASEAN riêng lẻ nhằm thu hẹp khoảng cách phát
triển.
Với những
thế mạnh của mình, EU có vai trò quan trọng trong sự thành công của
ASEAN, một khu vực năng động với 600 triệu dân, nằm trên khu vực đường
hàng hải chủ yếu trên thế giới. EU hoan nghênh những tiến bộ đáng kể của
ASEAN hướng tới các mục tiêu hội nhập, thúc đẩy hòa bình, thịnh vượng
trong khu vực và tạo những cơ hội thương mại lớn cho cả hai bên. Cao ủy
EU về các vấn đề Đối ngoại và Chính sách an ninh Catherine Ashton cho
rằng, “EU và ASEAN là các đối tác tự nhiên. EU muốn đóng vai trò tích
cực và xây dựng trong cấu trúc khu vực châu Á. Đã đến thời điểm hai khu
vực đưa hợp tác chính trị lên một bước mới”(2). Sáng kiến của ASEAN về
việc thiết lập các diễn đàn khu vực mới, như Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á
và gần đây nhất là Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng đã khẳng
định vai trò trung tâm của Khối trong cấu trúc khu vực Đông Á mới. EU
cũng tỏ ý muốn tham gia Cấp cao Đông Á với hình thức thích hợp.
EU - đối tác quan trọng của Việt Nam
Việt
Nam luôn coi EU là một đối tác hàng đầu, chiếm vị trí quan trọng trong
chính sách đối ngoại của mình. Việt Nam mong muốn thúc đẩy quan hệ Việt
Nam - EU thành “đối tác bình đẳng, hợp tác lâu dài, toàn diện vì hòa
bình và phát triển”.
Kể
từ khi lập quan hệ ngoại giao (năm 1990), quan hệ Việt Nam - EU đã phát
triển tích cực, ngày càng mở rộng và đi vào chiều sâu. EU là đối tác
quan trọng hàng đầu của Việt Nam trong nhiều lĩnh vực, nhất là kinh tế,
thương mại và đầu tư, hợp tác phát triển. Cơ cấu kinh tế Việt Nam và cơ
cấu kinh tế EU, xét về mặt tổng thể, có tính bổ sung lẫn nhau nhiều hơn
tính cạnh tranh đối đầu. EU hiện là đối tác thương mại lớn thứ 3 và thị
trường xuất khẩu lớn thứ 2 của Việt Nam. Năm 2011, tổng kim ngạch hai
chiều giữa Việt Nam và EU đạt 24,3 tỉ USD, trong đó, xuất khẩu của Việt
Nam sang EU đạt 16,5 tỉ USD và nhập khẩu từ EU đạt 7,3 tỉ USD. EU cũng
là nhà đầu tư lớn vào Việt Nam, tính đến hết năm 2011 với 1.687 dự án
còn hiệu lực cùng tổng số vốn đăng ký là 32,85 tỉ USD, vốn thực hiện là
13,07 tỉ USD. Các nhà đầu tư EU đã có mặt tại hầu hết các ngành kinh tế
quan trọng của Việt Nam, tập trung nhiều nhất vào các ngành công nghiệp
công nghệ cao, các ngành dịch vụ(3).
Tiềm
năng về hợp tác song phương Việt Nam và EU còn rất lớn, nhất là trong
bối cảnh Việt Nam và các nước ASEAN đang hướng đến sự hội nhập đầy đủ
trong Cộng đồng kinh tế ASEAN cũng như vai trò đang ngày càng được khẳng
định của EU tại khu vực Đông Nam Á. Hai bên đã có các cuộc thảo luận về
ý tưởng một hiệp định thương mại tự do song phương. Đây sẽ là một hiệp
định thương mại tự do toàn diện, bao gồm các lĩnh vực như thương mại
hàng hóa, thương mại dịch vụ, đầu tư và các lĩnh vực khác mà hai bên
quan tâm. Việt Nam và EU tin tưởng rằng, việc đàm phán và thực hiện Hiệp
định thương mại tự do song phương giữa EU và Việt Nam (EVFTA) sẽ giúp
thúc đẩy quan hệ song phương Việt Nam - EU cũng như tăng cường quan hệ
ASEAN - EU.
*
* *
Kỷ
niệm 35 năm quan hệ đối tác, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-EU lần
thứ 19 đã nâng quan hệ hai bên lên một tầm cao mới, hứa hẹn những cơ
hội thị trường mới cho sự phục hồi của khu vực đồng euro và sự ủng hộ,
hỗ trợ của EU đối với tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015,
góp phần vào việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định để hợp tác cùng
phát triển và thịnh vượng./.
----------------------------------------------
----------------------------------------------
(1) Catherine Ashton, “Partnership with global reach”, http://www.nst.com.my/opinion/columnist/partnership-with-global-reach-1.78123
(2)
Goh De No, “EU-ASEAN aim to enhance political, security cooperation”,
27-4- 2012,
http://www.bt.com.bn/business-national/2012/04/27/eu-asean-aim-enhance-political-security-cooperation
(3)
Thu Hiền, Việt Nam và EU hoàn tất các công việc kỹ thuật để khởi động
đàm phán khu vực thương mại tự do song phương, 02-04-2012;
http://dangcongsan.vn/cpv/Modules/Preview/PrintPreview.aspx?co_id=30093&cn_id=515778
