Tại sao phải học Lịch sử?

Tóm tắt

Bài viết này đề cập đến một điều tưởng như đã là hiển nhiên mà mỗi người chúng ta dường như đã tự mặc định cho mình mà không bao giờ tự hỏi: Tại sao phải học lịch sử? Qua việc quay trở lại với khái niệm lịch sử và tìm câu trả lời lịch sử là gì, bài viết này mong muốn tìm ra đáp án cho câu hỏi tại sao phải học lịch sử.

Abstract

This article refers to an idea seem it was obvious that each of us to have its own default without ever wondered: why study history? Back through the concept of history and find answers what is history, since analysis that Why study history.

Dẫn nhập

Quá khứ là cố định, không ai có thể thay đổi những gì đã xảy ra, nhƣng nhƣ các giá trị xã hội luôn thay đổi, các sử gia miêu tả về những thay đổi trong quá khứ cũng luôn phải thay đổi. Lịch sử cho chúng ta biết nhiều hơn về thời gian mà nó đƣợc viết so với thời gian mà sử gia viết về nó. Và sử gia chỉ là một phần của xã hội nhƣ bất cứ ai khác, và mỗi chúng ta đều chịu ảnh hƣởng lớn bởi những ngƣời xung quanh chúng ta. Do đó, lịch sử có xu hƣớng thuật lại, phản ánh các giá trị đƣơng đại chi phối đến nhà sử học đang sống.

Ở một quốc gia đang phát triển nhƣ Việt Nam, tập trung cho phát triển kinh tế, ƣu tiên phát triển khoa học công nghệ mà xem nhẹ lịch sử liệu có đạt đƣợc sự phát triển trong dài hạn? Trong giai đoạn nóng bỏng nhƣ hiện nay, lời kêu gọi cần chú trọng lịch sử có đƣợc lắng nghe? Liệu sau khi đã làm mất đi hầu hết những di sản của tiền nhân, chúng ta có thể khôi phục lại bằng sức mạnh của khoa học công nghệ? Căn cứ vào những kiến thức và giá trị lịch sử, chúng ta nên chăng xây dựng những chƣơng trình giáo dục dựa trên lịch sử? Và thúc dục sinh viên cần học tập lịch sử hơn nữa?

Lịch sử trong thực tế rất hữu ích, thực sự không thể thiếu, nhƣng các sản phẩm của nghiên cứu lịch sử không dễ nhìn thấy ngay tức thời, khác với những ngƣời xuất phát từ một số ngành khác. (một số ngành khoa học khác)

Trong quá khứ, lịch sử đã chứng minh những lí do mà ngày nay chúng ta sẽ không còn/ít chấp nhận nữa. Ví dụ: một trong những lí do mà lịch sử giữ đƣợc vị trí trong nền giáo dục hiện hành là bởi vì các quan niệm trƣớc đây tin rằng một kiến thức nhất định về các sự kiện lịch sử sẽ giúp phân biệt đƣợc ngƣời có học và ngƣời thất học. Kiến thức về sự kiện lịch sử đã từng đƣợc sử dụng nhƣ một thiết bị sàng lọc. Đáng tiếc, điều này có thể khuyến khích việc ghi nhớ một cách máy móc, đây là sự thật nhƣng đó không phải là mặt tích cực của môn học. Ngày nay, trong thời đại của công nghệ số hóa, kỷ nguyên của Internet thì trí nhớ hay nắm giữ một vài tƣ liệu đã không còn là cần thiết và quan trọng.

Lịch sử có vai trò quan trọng trong xã hội hiện đại, bởi vì nó cần thiết cho mỗi cá nhân, xã hội, nó còn là nơi chở che, gìn giữ và bảo vệ cái đẹp. Có rất nhiều cách thức để thảo luận về lí do tại sao phải học lịch sử. Trƣớc tiên chúng ta hãy quay trở về khái niệm ban đầu của lịch sử.

Lịch sử là gì?

Xét theo từ nguyên, từ lịch sử xuất phát từ gốc weid - "biết" hay "thấy". Ἱστορία tiếng Hy Lạp cổ có nghĩa là "Sự tìm tòi" hay "kiến thức từ sự tìm tòi", từ ἵστωρ "quan tòa" (hístōr) (từ danh từ đại diện nhóm Tiền Ấn - Âu * wid-tor: "một trong những người hiểu biết") Đó là ý nghĩa trong đó Aristotle đã sử dụng từ trong Ἱστορίαι Περὶ Τὰ Ζῷα (PERI Tà Zôa Ηistoríai "Tìm hiểu về loài vật"). Cho đến thế kỷ 16, khi Francis Bacon viết về "Lịch sử tự nhiên" ông vẫn quan niệm Lịch sử là "kiến thức của các đối tượng được xác định bởi không gian và thời gian", đó là loại kiến thức đƣợc cung cấp bởi bộ nhớ (trong khi khoa học đã đƣợc cung cấp bởi lý do, và thơ là do tƣởng tƣợng).

Lịch sử theo tiếng Hy Lạp ἱστορία - Historia, mang nghĩa là "sự tìm tòi, thu thập kiến thức bằng việc nghiên cứu", là nghiên cứu về quá khứ con ngƣời. Lịch sử cũng có thể có nghĩa là khoảng thời gian sau khi chữ viết đƣợc phát minh. Các học giả những ngƣời viết về lịch sử đƣợc gọi là nhà sử học. Đây là nột lĩnh vực nghiên cứu sử dụng một câu chuyện để kiểm tra và phân tích các chuỗi sự kiện và đôi khi nó cố gắng để

điều tra khách quan các mô hình nhân quả để xác định các sự kiện lịch sử. Các sử gia tranh luận về bản chất của lịch sử và tính hữu dụng của nó. Điều này bao gồm thảo luận về các nghiên cứu về kỷ luật nhƣ là một kết thúc trong chính nó và nhƣ một cách để cung cấp "quan điểm" về những vấn đề của hiện tại. Những câu chuyện phổ biến cho một nền văn hóa đặc biệt. Nhƣng không đƣợc hỗ trợ bởi các nguồn bên ngoài thƣờng đƣợc phân loại là di sản văn hóa chứ không phải là "điều tra khách quan" cần thiết bởi các qui tắc của lịch sử. Các sự kiện của quá khứ trƣớc khi đƣợc ghi chép thì coi là thời tiền sử. [Dẫn theo, www.wikipedia.org]

Lí do của việc học lịch sử

Có một quán tính rất lớn ở hầu hết học sinh, sinh viên Việt Nam, đó là các môn học đƣợc mặc định và nghiễm nhiên tiếp nhận mà không bao giờ ngƣời học tự đặt câu hỏi: Tại sao mình phải học môn học này mà không học môn học khác? Môn học này có lợi ích gì? Môn học này có lịch sử từ bao giờ và nó đã phát triển nhƣ thế nào cho đến ngày nay? Trong suốt những năm tháng theo học các bậc học, chúng tôi rất hiếm khi đƣợc các thầy cô giải thích về lí do của việc lựa chọn và lợi ích của môn học lịch sử. Những trăn trở đó buộc chúng tôi phải quay trở về tìm kiếm những chân giá trị của lịch sử mà nhân loại đã ghi nhận. Các ý tƣởng trong bài viết và nhiều đoạn văn đã đƣợc chúng tôi tiếp nhận và sử dụng là của GS Peter N. Stearns, ngƣời có hơn 40 năm gắn bó với công tác giảng dạy và quản lý lịch sử tại Đại học đƣờng Geogre Manson và Carnegie Melon.

Dƣới đây là những lí do cơ bản của sự cần thiết phải học lịch sử

Lịch sử giúp chúng ta hiểu biết về con người và xã hội.

Lịch sử cung cấp một kho thông tin về các vấn đề của cuộc sống, cách con ngƣời và xã hội cƣ xử với nhau. Hiểu biết về hoạt động của con ngƣời và xã hội thật sự rất khó, mặc dù một số ngành khoa học đã cố gắng lí giải nó. Nếu chỉ cố gắng sử dụng những tƣ liệu lịch sử hiện tại thì chúng ta sẽ khó phân tích, thấu hiểu quá khứ cũng nhƣ hiện tại và tƣơng lai.

Làm thế nào chúng ta có thể đánh giá đƣợc chiến tranh khi chúng ta đang sống trong hòa bình, trừ khi chúng ta sử dụng những tài liệu lịch sử. Ngay cả những sự kiện trong tƣơng lai cũng phụ thuộc vào thông tin lịch sử, khác với các trƣờng hợp nhân tạo

trong đó các thí nghiệm có thể đƣợc đƣa ra để xác định cách mọi ngƣời hành động. Khía cạnh chủ yếu của hoạt động xã hội ví nhƣ: các cuộc bầu cử, chiến tranh xâm lƣợc, phòng trào giải phóng dân tộc, các liên minh quân sự, hay quan hệ buôn bán từ thời xa xƣa không thể đƣợc tái lập nhƣ các thí nghiệm chính xác. Điều này, về cơ bản, là lí do tại sao chúng ta không thể nào chối bỏ lịch sử: nó cung cấp bằng chứng gốc lớn lao cho sự chiêm nghiệm và phân tích các chức năng xã hội nhƣ thế nào. Con ngƣời cần có một ý thức chức năng xã hội nhƣ thế nào hay đơn giản chỉ để chạy theo cuộc sống của cá nhân.

Lịch sử giúp chúng ta hiểu ra sự thay đổi và xã hội chúng ta sống sẽ xảy ra nhƣ thế nào

Lịch sử không thể tránh đƣợc nhƣ là đối tƣợng nghiên cứu nghiêm túc đòi hỏi sự chặt chẽ ngay từ bƣớc đầu tiên. Quá khứ tạo nên hiện tại và cả tƣơng lai. Bất cứ lúc nào chúng ta cũng phải cố gắng hiểu điều gì đã xảy ra. Những thay đổi đáng kể ở Việt Nam từ sau năm 1986 khi Đảng Cộng Sản Việt Nam tiến hành đổi mới, mở cửa, kêu gọi nƣớc ngoài đầu tƣ vào Việt Nam, chủ trƣơng đƣờng lối đối ngoại hòa bình bắt đầu từ đâu, nội dung ra sao…Chúng ta phải tìm ra những nhân tố đã gây nên trƣớc đó. Đôi khi lịch sử rất gần đây sẽ đủ để giải thích một phát triển lớn, nhƣng thƣờng chúng ta cần phải tiếp tục xem xét trở lại để xác định nguyên nhân của sự thay đổi. Chỉ thông qua nghiên cứu lịch sử chúng ta mới có thể nắm bắt những thay đổi đã diễn nhƣ thế nào, thông qua lịch sử chúng ta có thể bắt đầu hiểu những yếu tố gây ra thay đổi, và chỉ qua lịch sử chúng ta có thể hiểu những gì mà các yếu tố của một tổ chức hay một xã hội vẫn tồn tại mặc dù có thay đổi.

Tầm quan trọng của lịch sử trong sự hiểu biết và việc giải thích về những thay đổi hành vi của con ngƣời không chỉ là sự trừu tƣợng. Thực tế, trong những thập kỷ gần đây, các sử gia đã có rất nhiều đóng góp trong việc cung cấp cho chúng ta những hiểu biết về các xu hƣớng (hoặc mô hình của sự thay đổi) nhƣ toàn cầu hóa, bảo vệ môi trƣờng, xung đột tôn giáo, tranh chấp tài nguyên, an ninh mạng…

Ví nhƣ, mối quan tâm đƣơng đại của ngƣời dân Việt Nam là cải thiện môi trƣờng sống, nâng cao chất lƣợng cuộc sống đặc biệt trong các lĩnh vực: giáo dục, y tế hay sự bình đẳng trong các cơ hội tiếp cận các nguồn lực nhà nƣớc hay xã hội. Một quốc gia với hơn 70% ngƣời dân sống ở nông thôn, thu nhập thấp, tình trạng sản xuất manh mún sẽ đối diện với áp lực ngày càng lớn của quá trình đô thị hóa, công nghiệp

hóa. Một phân tích lịch sử về những thay đổi trong nông nghiệp, nông thôn, nông dân có thể giúp chúng ta nhận diện đƣợc các vấn đề mà chúng ta đang đối mặt. Trong quá khứ, đời sống, vai trò của nông dân ra sao, nhƣ thế nào? Sự suy giảm diện tích đất canh tác, tỉ trọng nông nghiệp, xu hƣớng nông dân bỏ ruộng, lên thành thị trở thành ngƣời công nhân bắt đầu khi nào? Một khi chúng ta xác định thời điểm xu hƣớng (này) bắt đầu, chúng ta có thể cố gắng xác định những nhân tố hiện tại kết hợp để thiết lập các xu hƣớng trong sự vận động. Các nhân tố tƣơng tự nhằm duy trì xu hƣớng (này) vẫn tiếp tục, hay có những thành phần mới đã góp phần vào trong nhiều thập kỷ gần đây? Một phân tích hoàn toàn hiện đại có thể làm sáng tỏ vấn đề, nhƣng một đánh giá lịch sử cần cơ bản rõ ràng và thiết yếu cho bất cứ ai quan tâm về quá trình công nghiệp hóa ở Việt Nam từ sau giai đoạn Đổi Mới đến nay.

Lịch sử, sau đó, cung cấp nguồn tài liệu giá trị nhất để nghiên cứu thân phận con ngƣời. Nó cũng tập trung chú ý vào các quá trình biến đổi phức tạp của xã hội, bao gồm các yếu tố đang gây ra sự thay đổi xung quanh chúng ta ngày hôm nay. Ở đây, trên cơ sở, hai lý do liên quan đến nhiều ngƣời trở nên say mê với việc nghiên cứu quá khứ và lý do tại sao xã hội chúng ta đòi hỏi và khuyến khích việc nghiên cứu lịch sử nhƣ là một môn học quan trọng trong các trƣờng học.

Tầm quan trọng của lịch sử trong cuộc sống của con ngƣời

Hai lí do cơ bản làm nền tảng để học lịch sử hơn cả là: tính chân thực và quan trọng của việc sử dụng lịch sử trong cuộc sống của mỗi ngƣời. Lịch sử cũng biểu lộ cái đẹp. Nhiều sử gia, ngƣời đi đầu trong việc kêu gọi độc giả nói chung biết tầm quan trọng của văn bản hay và sâu sắc cũng nhƣ tính chính xác. Tiểu sử các danh nhân hay hồi ký lịch sử thƣờng hấp dẫn một phần bởi những câu chuyện đƣợc kể lại với những tình tiết hấp dẫn vốn rất khó mà biết đƣợc. Lịch sử cũng nhƣ văn hóa, nghệ thuật phục vụ một mục đích xác thực không chỉ trên cơ sở thẩm mỹ mà còn là mức độ hiểu biết của con ngƣời. Những câu chuyện hay là những câu chuyện khám phá ra chức năng của công dân và xã hội là nhƣ thế nào và họ nhanh chóng rút ra kinh nghiệm ở những thời điểm và nơi khác nhau. Những giá trị thẩm mỹ và nhân văn cùng mang mục đích là truyền cảm hứng khiến con ngƣời đắm mình trong nỗ lực tái tạo quá khứ xa xôi, cách biệt ngay tức thời, mang đến ích lợi cho hiện tại. Khám phá những gì mà nhà sử học đôi lúc gọi là “sự bền chặt của quá khứ” đòi hỏi một ý thức về cái đẹp và sự bình thản, đòi hỏi sau cùng về một viễn cảnh khác của cuộc sống và xã hội loài ngƣời.  

Lịch sử góp phần cho sự hiểu biết luân lý

Lịch sử cũng cung cấp một vị thế cho việc chiêm nghiệm luân lý. Nghiên cứu những câu chuyện cá nhân hay các tình huống trong quá khứ còn cho phép sinh viên ngành lịch sử kiểm tra ý thức đạo đức bản thân, để trau dồi nó nhằm chống lại một số thực tế phức tạp, cá nhân đã đối mặt với những môi trƣờng khắc nghiệt. Con ngƣời không chỉ đối mặt với những nghịch cảnh nhƣ trong các cuốn tiểu thuyết hƣ cấu mà cả trong thực tế. "Giảng dạy Lịch sử bằng ví dụ" là một cụm từ để mô tả việc sử dụng một nghiên cứu quá khứ, một nghiên cứu không chỉ chứng nhận các vĩ nhân mà còn cả những con ngƣời rất đỗi bình thƣờng trong lịch sử, ngƣời đã thành công trong các tình huống đạo đức khó xử, nhƣng cũng nhƣ nhiều ngƣời dân bình thƣờng, những ngƣời cung cấp bài học về tính can đảm, sự cần cù, hoặc tạo dựng sự xác quyết.

Lịch sử tìm kiếm tính đồng nhất

Lịch sử cũng giúp tìm kiếm sự đồng nhất, và điều này không nghi ngờ gì là một trong những lý do mọi quốc gia khuyến khích dạy nó trong lớp học. Dữ liệu lịch sử bao gồm bằng chứng về cách gia đình, nhóm, tổ chức và toàn thể quốc gia đƣợc hình thành và cách họ đã phát triển trong khi giữ đƣợc sự gắn kết. Đối với nhiều ngƣời Việt Nam, làng là một đối tƣợng nghiên cứu quan trọng cho sự hình thành cộng đồng từ một đơn vị nhỏ nhất - làng đến một đơn vị lớn nhất – quốc gia , nghiên cứu về làng sẽ giúp các nhà sử học lí giải về sự hình thành và phát triển của cộng đồng ngƣời Việt, lí giải tại sao ngƣời Việt nhỏ bé lại có thể đứng vững và tồn tại cho đến tận ngày nay khi đã chịu ách thống trị hơn 1000 năm của nƣớc láng giềng phƣơng Bắc. Tính đồng nhất của làng – quốc gia đƣợc thiết lập và xác thực. Không phải sự to tát đồ sộ mà chính những điều tƣởng nhƣ rất nhỏ đã cố kết ngƣời Việt Nam lại nhau qua hàng ngàn năm sống cạnh ngƣời khổng lồ Trung Quốc. Nhà sử học cần phải tìm tòi và hiểu biết sâu sắc chúng để giúp xã hội nhận thức và nhà lãnh đạo điều hành đất nƣớc trong sự thống nhất dựa trên sự ủng hộ của ngƣời dân với kế sách “Khoan thư sức dân”. Điều này đƣợc hiểu là nhấn mạnh sự hiểu biết các giá trị và cam kết trung thành với quốc gia.

Học lịch sử là cần thiết để thành ngƣời công dân tốt

Học lịch sử là cần thiết để trở thành ngƣời công dân tốt. Đây là lí do phổ biến nhất cho việc đƣa lịch sử vào chƣơng trình dạy học. Đôi lúc những ngƣời ủng hộ việc này chỉ mong đợi thúc đẩy bản sắc và lòng trung thành quốc gia thông qua một hơi

hƣớng lịch sử bằng những bài học và câu chuyện sinh động về đạo đức và tấm gƣơng của một cá nhân. Tuy nhiên tầm quan trọng của lịch sử đôi lúc vƣợt xa mục tiêu ban đầu và thậm chí nó thách thức trở lại ở một số điểm.

Lịch sử đặt nền tảng cho sự trở lại chính thức của quyền công dân trong một ý thức xác nhận đúng đắn việc học lịch sử. Lịch sử cung cấp dữ liệu về sự xuất hiện các tổ chức quốc gia, các vấn đề và các giá trị hay nó chỉ có ý nghĩa nhƣ một kho dữ liệu sẵn có. Nó cung cấp bằng chứng về cách các quốc gia tƣơng tác với các xã hội khác, cung cấp những quan điểm quốc tế và so sánh viễn cảnh cần thiết về trách nhiệm công dân. Hơn nữa, học lịch sử giúp chúng ta hiểu nhƣ thế nào về những thay đổi gần, hiện tại và tƣơng lai ảnh hƣởng đến cuộc sống của ngƣời dân đang và đã xuất hiện và những gì có liên quan gây ra. Quan trọng hơn, học lịch sử khuyến khích thói quen tƣ duy mang tính sống còn, có trách nhiệm về hành vi chung, dù là một nhà lãnh đạo quốc gia hay cộng đồng, các cử tri có hiểu biết, một ngƣời khởi kiện, hoặc đơn giản một quan sát viên.

Lịch sử hữu ích cho công việc của nhân loại

Lịch sử có ích cho công việc nhân loại. Học sử sẽ tạo nên doanh nhân, các chuyên gia, và các nhà lãnh đạo chính trị. Số lƣợng công việc chuyên môn rõ ràng đối với các sử gia là lớn lao nhƣng hầu hết những ngƣời nghiên cứu lịch sử không thể trở thành nhà sử học chuyên nghiệp. Nhà sử học chuyên nghiệp dạy ở mọi cấp học, làm việc tại bảo tàng và các trung tâm truyền thông, nghiên cứu lịch sử cho các doanh nghiệp hoặc cơ quan công chính, hoặc tham gia tƣ vấn. Các loại này là quan trọng, thực sự quan trọng, để duy trì hoạt động cơ bản của lịch sử, nhƣng hầu hết những ngƣời nghiên cứu lịch sử sử dụng quá trình đào tạo của họ cho các mục đích chuyên nghiệp rộng lớn hơn. Sinh viên lịch sử tìm thấy kinh nghiệm của họ liên quan trực tiếp đến các công việc khác nhau xa hơn nhƣ: học tập trong các lĩnh vực luật pháp và hành chính công. Nhà tuyển dụng thƣờng chủ tâm tìm các sinh viên có năng lực nghiên cứu lịch sử, lý do không khó để xác định: Sinh viên lịch sử có đƣợc, bằng cách nghiên cứu các thời kỳ và xã hội khác nhau trong quá khứ, một viễn cảnh rộng lớn đem lại cho họ trình độ và tính linh hoạt cần thiết trong nhiều tình huống làm việc. Họ phát triển kỹ năng nghiên cứu, khả năng tìm và đánh giá các nguồn thông tin và các phƣơng tiện để xác định và đánh giá diễn giải đa dạng. Công tác lịch sử cũng cải thiện cơ bản các kỹ năng viết và nói và có liên quan trực tiếp đến nhu cầu phân tích trong các lĩnh vực công và tƣ, nơi mà khả năng xác định, đánh giá, và giải thích các xu hƣớng là điều cần thiết.

Nghiên cứu lịch sử không nghi ngờ gì nữa, đó là một vốn quý cho những công việc khác nhau và tình huống chuyên nghiệp, mặc dù nó (là) không, (đối với hầu hết sinh viên), hƣớng dẫn trực tiếp đến một chỗ làm việc cụ thể, cũng nhƣ một số lĩnh vực kỹ thuật. Nhƣng lịch sử đặc biệt chuẩn bị cho ngƣời học một đoạn đƣờng dài trong sự nghiệp của họ, phẩm chất của nó giúp thích nghi và tiến bộ hƣớng đến công việc. Không phủ nhận trong xã hội chúng ta, nhiều ngƣời trăn trở cho việc học lịch sử. Trƣớc những thay đổi của nền kinh tế, mối quan tâm về tƣơng lai công việc trên nhiều lĩnh vực đƣợc ƣu tiên. Công tác đào tạo lịch sử không trực tiếp giải quyết điều này, tuy nhiên, với tất cả sự đam mê, lịch sử có thể ứng dụng trực tiếp trong nhiều lĩnh vực và rõ ràng lịch sử đã, đang và sẽ giúp rất nhiều cho cuộc sống của chúng ta.

Kết luận

Tôi xin trích quan điểm của John Deway: Lịch sử là một phƣơng tiện để phân tích thấu đáo cơ cấu xã hội hiện tại, một phƣơng tiện để phát hiện những ảnh hƣởng đã tạo nên hình mẫu xã hội ấy. Sử dụng môn lịch sử để vun bồi một trí thông minh phù hợp với xã hội, đó là ý nghĩa đạo đức của môn lịch sử. Có thể sử dụng lịch sử nƣ một kho tàng tích lũy giai thoại để có thể sử dụng vào việc khắc sâu bài học đạo đức cụ thể về đức hạnh này hay thói xấu kia. Nhƣng cách dạy nhƣ vậy không phải là sử dụng lịch sử vào mục đích đạo đức nhiều lắm bởi đó là một nỗ lực nhằm tạo ra những ấn tƣợng đạo đức dựa vào vật liệu hầu nhƣ có tính uy tín. Nhiều nhất cách dạy ấy cũng chỉ tạo ra đƣợc một sự hăng hái mang tính cảm xúc nhất thời; tệ nhất nó tạo ra sự lãnh đạm chai lỳ trƣớc sự lên lớp về đạo đức. Tác dụng của môn lịch sử trong việc hình thành một nhận thức thông minh và đầy cảm thông hơn về các tình huống xã hội của hiện tại mà ở đó cá nhân đang sống mới là giá trị đạo đức lâu bền và có tính kiến tạo [J.Dewey, Dân chủ và Giáo dục]

Rõ ràng lịch sử cần một đánh giá xác đáng về vai trò và đóng góp của nó cho con ngƣời, dẫu rằng nó đang phải đối mặt với nhiều thách thức nhƣng lịch sử vẫn luôn nhƣ vậy từ bản chất đến ý nghĩa. Mƣu cầu sự thật và lấy sự thật làm nền tảng phát triển đó là lí do để lịch sử tồn tại, và mỗi ngƣời cần phải trao dồi và nhận thức đầy đủ về lịch sử.                          (Theo ThS. Bùi Tiến Huân-Trung tâm NC&PT NVSP)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. John Dewey (2008), Dân chủ và giáo dục, NXB Tri Thức, HN.

2. Arnold Joseph Toybee (2004), Nghiên cứu lịch sử một cách tiếp cận, NXB Thế Giới, HN.

3. http://en.wikipedia.org/wiki/E._H._Carr

4. http://en.wikipedia.org/wiki/Peter_Stearns

5. http://www.mckenziestudycenter.org/society/articles/history.html

4. http://www.historyguide.org/history.html

5. http://historians.org/pubs/free/whystudyhistory.htm