Đất
nước ta đang trong quá trình đổi mới, nhiều lĩnh vực trong xã hội đã
phát triển nhanh và xa hơn trước. Diện mạo đời sống xã hội đã có nhiều
sự đổi thay. Và gia đình cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Chúng ta đều biết, gia đình là tế bào của xã hội. Xã hội đã khác xưa, không cớ gì cái tế bào
của nó lại không thay đổi. Gia đình truyền thống giờ đã biến đổi để
thích nghi với điều kiện xã hội hiện nay để trở thành những gia đình
hiện đại. Trong đó sự thay đổi lớn nhất chính là những giá trị văn hóa.
Nói đến văn hóa gia đình, trước tiên nói đến văn hóa ứng xử giữa các thành viên trong gia đình.
Nếu
như trước kia, bố mẹ luôn là người có tiếng nói rất quan trọng, thể
hiện rất rõ quyền uy đối với con cái, con cái chỉ biết nghe và chịu sự
chi phối rất rõ nét thì ngày nay, con cái đã được đối thoại với cha mẹ,
được trao đổi, thảo luận nhiều vấn đề trong cuộc sống. Con cái có thể
nói nên những nguyện vọng, những chính kiến riêng của mình. Cha mẹ không
chỉ đơn thuần là những người bề trên dạy bảo con cái mà hơn thế, trong
rất nhiều gia đình, đặc biệt là những gia đình thành thị và trí thức,
cha mẹ còn là những người bạn sẵn sàng chia sẻ tâm tư, tình cảm với con
cái.
Giờ
đây mối quan hệ mẹ chồng nàng dâu, mối quan hệ này trong gia đình
truyền thống luôn được coi là vấn đề nhạy cảm, phức tạp, cũng đã thay
đổi. Các bà mẹ chồng trong gia đình truyền thống đều tỏ ra khắt khe hơn
với các nàng dâu. Sự khắt khe này không xuất phát từ tình cảm mà xuất
phát từ những quan niệm, nhận thức. Ngày nay, các nàng dâu được dễ chịu
hơn vì quan niệm, nhận thức của cả xã hội đã thay đổi. Mối quan hệ này
dần dần đã được cân bằng. Mẹ chồng nàng dâu tỏ ra hiểu nhau hơn, họ gần
gũi và sẵn sàng sẻ chia với nhau hơn.
Quan
niệm về con cái cũng khác trước. Trước đây, người ta thường nghĩ đông
con là có phúc nên việc có nhiều con là bình thường. Nhưng ngày nay, xu
thế các ông bố bà mẹ chỉ muốn sinh ít, số lượng con chủ yếu từ một đến
hai con. Chủ yếu họ đánh giá cao sự nuôi dạy con cái thế nào cho tốt chứ
không phải số lượng thành viên trong gia đình.
Quan
niệm về hôn nhân trong gia đình truyền thống cũng khác với gia đình
hiện đại. Trước đây, sự chi phối của cha mẹ trong hôn nhân của con cái
rất lớn. Có nhiều gia đình bố mẹ có trò quyết định đến việc chọn bạn đời
cho con.Giờ đây, thanh niên có sự chủ động chọn bạn đời cho mình. Họ
được chủ động tìm hiểu và quyết định hôn nhân. Vấn đề môn đăng hộ đối
không còn theo quan niệm nặng nề như trước đây nữa. Chủ yếu, các Thanh
niên tự chọn bạn đời cho mình theo những tiêu chí riêng như sự hợp nhau
về lối sống, quan niệm, nhận thức, tâm sinh lý...
Văn
hóa gia đình còn thể hiện rõ nét trong vai trò của người phụ nữ trong
gia đình. Sự thay đổi này là do sự bình đẳng giới hiện nay mang lại.
Người phụ nữ hiện nay được chủ động trong công việc xã hội và nuôi dạy
con cái hơn trước đây. Trước đây, người phụ nữ luôn chỉ là người đóng
vai trò chính trong việc nội trợ và nuôi dạy con cái, ít có quyền quyết
định những vấn đề lớn trong gia đình. Ngày nay, người phụ nữ đã tham gia
cả vào hoạt động kinh tế trong gia đình. Đa số trong các gia đình,
người đàn ông vẫn được coi là người chủ trong gia đình, nhưng hiện nay
cũng xuất hiện nhiều bà mẹ đóng vai trò tay hòm chìa khóa, làm chủ gia
đình. Họ có tiếng nói nhất định trong gia đình, kể cả những vấn đề quan
trọng nhất như việc lo công ăn việc làm, cưới xin cho con cái. Điều này
chứng tỏ nhận thức của xã hội về người phụ nữ nói chung đã thay đổi.
Quan
niệm về con trai cũng dần dần thay đổi. Nếu như trước kia, việc có con
trai là nhân tố quan trọng trong gia đình,nhiều gia đình quan niệm phải
nhất thiết có con trai. Ngày nay, quan niệm này đã bắt đầu có sự thay
đổi. Con gái cũng được đánh giá cao trong gia đình. Nhiều gia đình khi
phân chia tài sản vẫn chia đều cho con cái không phân biệt trai gái. Tư
tưởng trọng nam, khinh nữ cũng dần giảm nhẹ, nhiều người cho rằng vấn đề
ở đây là việc con cái trưởng thành ra sao chứ không phải việc con trai
hay con gái.
Sự
thay đổi về giá trị văn hóa gia đình ngày nay có nhiều biểu hiện đáng
mừng, song bên cạnh đó nhiều sự thay đổi đang là vấn đề nhức nhối trong
xã hội. Đặc biệt là những biểu hiện của tình trạng suy thoái đạo đức gia
đình.
Guồng
quay của xã hội đang cuốn con người vào vòng xoáy của những lo toan
kinh tế. Mọi người đua nhau, mải mê kiếm tiền, tìm cách mưu sinh trong
xã hội nên quên đi nhiều giá trị gia đình truyền thống tốt đẹp. Mối quan
hệ giữa các thành viên trong gia đình trở nên lỏng lẻo hơn, dễ vỡ hơn.
Ngày nay, tỷ lệ ly hôn ngày một gia tăng, đặc biệt xuất hiện ở nhiều gia
đình trẻ. Nhiều cặp vợ chồng vừa kết hôn xong đã vội vã chia tay. Điều
này chứng tỏ nhận thức về hạnh phúc gia đình chưa thực sự đúng đắn đối
với giới trẻ. Trong nhiều lý do dẫn đến việc ly hôn của các ông bố bà mẹ
trẻ, thật ngạc nhiên khi có những lý do hết sức đơn giản như xuất phát
từ một cuộc cãi cọ, hay không thích thì chia tay. Họ sẵn sàng ly hôn mà
không cần quan tâm đến sự thiệt thòi của con trẻ.
Vợ
chồng ít quan tâm đến nhau hơn, anh em ít gần nhau hơn. Nhiều mâu thuẫn
cha mẹ con cái, anh em xảy ra chỉ vì miếng đất, tiền bạc hay quyền lợi
kinh tế.
Cùng
với nhiều biểu hiện trên, tình trạng bạo hành gia đình cũng ngày càng
xuất hiện với những mức độ nguy hiểm hơn. Không chỉ xuất hiện hiện tượng
bạo hành của chồng với vợ mà có cả hiện tượng bạo hành của vợ với
chồng, con cái với cha mẹ. Nhiều con cái mải lo cuộc sống riêng tư mà để
quên cuộc sống của cha mẹ, để cha mẹ sống cô đơn, lầm lũi một mình.
Tình
trạng ngoại tình cũng ngày càng phổ biến. Quan niệm về chung thủy cũng
đã có sự thay đổi. Nhiều người quan niệm có bồ là bình thường. Việc sống
thử trước hôn nhân cũng bắt đầu xuất hiện và ngày càng phổ biến.
Tất
cả những thay đổi trên có nhiều nguyên nhân. Sự tác động của những yếu
tố văn hóa ngoại lai đang dần ảnh hưởng đến lối sống, nhận thức của các
thành viên trong gia đình, đặc biệt là giới trẻ. Mặt trái của nền kinh
tế thị trường kéo theo lối sống buông thả, vị kỷ, chủ nghĩa cá nhân, quá
đề cao vấn đề vật chất khiến cho con người ngày càng đánh mất giá trị
đạo đức gia đình truyền thống.
Sự
thay đổi nào cũng là quy luật. Nó thực sự có ý nghĩa khi đem đến một
hơi thở mới, một luồng gió mới mang lại những giá trị văn hóa tích cực.
Nhưng nó cũng thực sự là vấn đề nguy hiểm khi đánh mất đi chính mình,
đánh mất những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp mà bao năm qua chúng
ta đã gây dựng. Văn hóa gia đình có những thay đổi mang lại nhiều ý
nghĩa nhưng cũng có nhiều điều cần phải suy ngẫm. Làm thế nào để gạn đục
khơi trong, hạn chế những hạt sạn nhức nhối, khơi dậy những giá trị văn
hóa tốt đẹp trong gia đình không chỉ là nhiệm vụ của xã hội, mà nó còn
là nhiệm vụ của mỗi con người,mỗi thành viên trong tổ ấm của mình.
Nguồn: Tạp chí VHNT số 312, tháng 6-2010
Tác giả: Trần Thị Thu Nhung
