THÔNG TẤN XÃ VIỆT NAM
Tài liệu tham khảo đặc biệt
Thứ Sáu, ngày 2/11/2012
Tạp chí Der Spiegel (Đức) – số 27/2012
Trung Quốc là một nhà nước chuyên chế, nhưng việc sử dụng các chuyên gia và tiến hành những thử nghiệm đã giúp cơ chế quyền lực bớt cứng nhắc.
Khi Duan Tingzhi nằm mơ, ông thấy một tương lai
tràn ngập đài phun nuớc. Ông mơ thấy nước bắn vào không khí trong khắp
thành phố mới của mình, trước sự vui mừng của người dân. Theo báo chí,
trong tương lai sẽ có một nghìn đài phun nước ở “Lan Châu New Area”, khu
vực phía Bắc thành phố cổ Lan Châu.
Giờ đây Duan chỉ nhìn thấy cừu. Những con cừu với
bộ lông bẩn, xám xịt như bầu trời phía trên chúng. Chúng chạy dọc theo
những con đường nhiều làn mới rải nhựa của Duan và gây phiền nhiễu.
Chúng nhắc nhở Duan, người hiện giờ đang làm việc cho Sở Xây dựng, rằng
những cầu cảng container, những sân vận động bóng đá, hồ và cả tương lai
miền Tây Bắc Trung Quốc vẫn còn xa vời, và tương lai này còn tạo cho
ông bao nhiêu việc cần làm. Duan giờ ngủ lại trong khu New Area cả tuần,
ông không còn có thời gian cho gia đình mình hay cho các nhà báo.
Hiếm có người quan tâm đến Cam Túc, một tỉnh
nghèo với những ngọn núi và sa mạc. Duan vươn người qua bàn hội thảo và
nói, như thể ông muốn ra lệnh cho tương lai tới nơi đây. Ông nói nơi đây
có những tiềm năng rất lớn, bàn tay ông chém vào không khí để nhấn mạnh
lý lẽ của mình. Tiềm năng thứ nhất là sân bay, đường sắt và đường cao
tốc, tất cả đều đã có ở đây. Tiềm năng thứ hai là nguồn điện không giới
hạn. Tiềm năng thứ ba là nguồn khoáng sản như than đá, dầu mỏ, niken; và
đương nhiên rất nhiều nhân công.
Giọng nói Duan trở nên dịu đi. Ông rất muốn thu
hút các doanh nghiệp quốc tế tới đầu tư vào “Lan Châu New Area”, ông nói
tiếp, giọng nhẹ nhàng: “Có thể cô giúp được chúng tôi thuyết phục hãng
Siemehs đầu tư vào đây”. Người cán bộ đảng Cộng sản Trung Quốc ngồi cạnh
anh gật đầu.
Sau đó Duan phải đi ngay, đó là một ngày trời xám
xịt, gió thổi qua những tòa nhà xây thô. Vào năm 2015 sẽ có 300.000
người sống ở đây, đến năm 2020 sẽ có 600.000 người, sau đó sẽ là một
triệu người.
Thế nhưng Duan chỉ là một nhà hoạch địch cấp
thấp. Những nhà hoạch định cấp cao làm việc tại Bắc Kinh và có một trong
số các công việc khó khăn nhất thế giới: lãnh đạo một dân tộc với 1,3
tỉ người. Dân số các tỉnh của Trung Quôc đông bằng dân số của cả một
nước trên các châu lục khác, như dân số tỉnh Hồ Nam bằng dân số nước
Pháp, tỉnh Hồ Bắc bằng Italia, tỉnh Tứ Xuyên bằng nước Đức. Các nhà lãnh
đạo Trung Quốc đã đạt được nhiều thành tựu. Nếu dưới thời Mao Trạch
Đông vẫn còn hàng triệu người chết đói, thì giờ đây Trung Quốc là nền
kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Châu Âu, vốn đang chìm trong cuộc khủng hoảng nợ
công và khủng hoảng về ý nghĩa tồn tại, đang quan sát say sưa sức mạnh
đang lên của châu Á và tự hỏi việc lãnh đạo ở những quốc gia này thực sự
hoạt động như thế nào. Và một câu hỏi gây sốc được đặt ra, liệu một
chính phủ không dân chủ có thế là một chính phủ tốt?
Đối với Trung Quốc, một chính phủ tốt được hiểu
trước tiên là một chính phủ cố gắng đảm bảo được nhu cầu vật chất của
người dân. Tại quốc gia này, cư dân các vùng duyên hải phía Đông là
nhũng người đầu tiên có thể vui mừng trước sự phồn vinh ngày càng tăng
nhanh. Trong thời kì của mình, nhà cải cách Đặng Tiểu Bình cuối cùng đã
cố tình quyết định phát triển khu vực duyên hải trước tiên. Những người
thua thiệt trong chính sách của Đặng Tiểu Bình là ở vùng nông thôn và ở
phía Tây quốc gia này.
Và giờ đây, khi người dân Thượng Hải đang chăm
chú theo dõi nhiệt độ nào là phù hợp cho rượu vang qua phim quảng cáo
trên các màn hình ở ghế ngồi trong xe taxi, thì những người nông dân ở
phía Tây phải sống trong các hang động, vì họ không đủ tiền xây một căn
nhà gạch. Câu trả lời của Chính phủ Trung Quốc cho tình trạng này là dự
án “Xây dựng miền Tây” hoặc như ở Bắc Kinh người ta gọi là “Chiến lược
phát triển miền Tây”.
Việc chính phủ trung ương coi trọng chính sách
này như thế nào, được thể hiện qua việc họ chỉ định một nhóm chỉ huy,
dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo, và thậm chí thành
lập cả một cơ quan riêng, để điều hành dự án này. Quyết định về chiến
lược mới được thông qua vào năm 1999, dưới thời Chủ tịch nước lúc đó là
Giang Trạch Dân. Ngay cả khi Giang Trạch Dân có thể suy nghĩ lại về đóng
góp của mình trong các sách lịch sử, điểm mạnh của chính sách “Tiến về
miền Tây” của Trung Quốc nằm ở chỗ: một khi cái gì được coi là vấn đề
quốc gia, được xác định là nỗ lực quốc gia, sẽ được giải quyết liên tục
và lâu dài. Một chính phủ không được cử tri bầu sẽ không phải quan tâm
đến nhóm bầu cử và thời gian bầu cử, đó là ưu điểm của một hệ thống
chuyên chế.
Bà Li Yingming tiếp đón chúng tôi trong một khối
nhà bằng đá xám tại Bắc Kinh. Bà là Vụ phó Vụ Phát triển miền Tây thuộc
ủy ban Phát triển và Cải cách quốc gia (NDRC). Li cảm thấy hài lòng, ở
mức độ mà người ta hiện nay có thể, trong năm thứ hai của kế hoạch 5 năm
lần thứ 12 của Trung Quốc.
10.000 km đường sắt và đường cao tốc đã được xây
dựng, trong đó có cả tuyến đường sắt gây tranh cãi tới Lhasa tiêu tổn
tới 3,3 tỉ euro; ngoài ra còn có các nhà máy thủy điện, sân bay, đường
ống dẫn khí, hệ thống cáp sợi thủy tinh. Li nói: “Thành tựu mà chúng tôi
đạt được trong lĩnh vực này 10 năm gần đây còn lớn hơn tiến bộ đã đạt
được trong 50 năm qua”.
Vậy khi nào người Trung Quốc ở phía Đông và phía Tây sẽ có chất lượng sống ngang nhau?
Li nói và mỉm cười: “Đó là một chặng đường dài”.
Những thành phố không phải là điều mà bà quan tâm. Trung Quốc hiện nay
cũng có cả “Chỉ số Starbucks”, nó cho thấy nơi nào có thể tìm thấy tầng
lớp trung lưu ưa chuộng hàng hiệu. Thật ra khu vực Lan Châu hẻo lánh
không có quán cà phê Starbucks nào, trong khi ở Thượng Hải có tới gần
150. Nhưng Li lại quan tâm tới những người nông dân và tỉ lệ mù chữ. Tỉ
lệ mù chữ ở tỉnh Cam Túc trong vòng 10 năm đã giảm từ 14,3% xuống còn
8,7% trong năm 2010. Tuy nhiên, tỉ lệ này vẫn còn ở mức cao nếu so với
tỉnh miền Nam Quảng Đông, nơi tỉ lệ mù chữ chỉ gần 2%.
Li nói: “Các nhân tài đóng vai trò quan trọng
nhất trong sự phát triển của Trung Quốc”. Sau đó bà kể tiếp cách những
nhân tài này xây dựng trường học, đóng các giường ngủ; cách hàng trăm
chương trình hợp tác đã kết nối các khu vực của đất nước. Các trường đại
học ở vùng duyên hải phía Đông trợ giúp cho các trường đại học ở phía
Tây, các tỉnh phía Đông kết nghĩa với các tỉnh phía Tây. Ngoài ra, bà Li
còn kể rằng mỗi năm có hơn 10.000 cử nhân đại học tình nguyện đến miền
Tây dạy học, ví dụ như dạy tiếng Anh. Đương nhiên việc này đem lại lợi
ích cho những người trẻ muốn thăng tiến trong các cơ quan nhà nước sau
này, và một phần trong số các vị trí được thèm muốn nhất đã được dành
sẵn cho họ. Nhưng bà Li cho rằng: “Những cử nhân này có tinh thần tình
nguyện rất cao. Họ muốn được đóng góp cho xã hội”.
Cuối cuộc gặp, khi chúng tôi đi qua tiền sảnh, bà
nói tiếp: “Nhà lãnh đạo của chúng tôi đã nói với chúng tôi rằng, đây là
một dự án trăm năm”. Và bà vội vã đi ngang qua chiếc bình sứ Trung Hoa
cao cả mét để tới cuộc hẹn tiếp theo. Thời gian tiếp tục trôi.
Ngay cả Duan, viên chức ở miền Tây, cũng đang rất
vội vã. Duan xây nhà, và ông làm thế vì đó là điều ông có thể làm.
Thành phố Lan Châu không phải là Stuttgart, những người theo trường phái
thực dụng ở Trung Quốc không phải lo lắng liệu những kế hoạch của họ có
ảnh hưởng tới những loài vật đang gặp nguy hiểm như loài bọ cánh cứng
không.
Đất đai dù gì cũng thuộc về nhà nước và những
người lao động nhập cư đang xây dựng tại thành phố này rất chăm chỉ và
vui vẻ khi kiếm được 2500 Nhân dân tệ (NTD), vào khoảng 300 euro/tháng.
Người dân đang sống tại đó giờ có thể tái định cư. Một cuốn sách mỏng
của chính phủ đã thể hiện rõ người dân nên cảm thấy như thế nào về toàn
bộ dự án: “Dự án xây dựng Lan Châu New Area là một giải pháp tuyệt vời,
do chính quyền thành phố và Đảng ủy đưa ra, nhằm hiện thực hóa chiến
lược phát triển miền Tây”. Quyển sách này cũng liệt kê chi tiết, giá trị
các khoản bồi thường mà nhà nước chi trả và ai có quyền nhận những
khoản này, ví dụ một giếng nước bằng bêtông sẽ được trả 4000 NDT, tức
khoảng 500 euro; một ngôi mộ sẽ được trả 700 NDT cho mỗi quan tài.
Thật ra ở Lan Châu có những người nông dân ủng hộ
dự án New Area, ngay cả khi họ biết tại vị trí ngôi nhà của họ sau này
sẽ là một hồ nước. Những người nông dân này hy vọng có thể làm nghề lái
xe cho các doanh nhân trong thành phố mới. Nhưng cũng có những người như
nam sinh viên ngành y này, muốn sau này sẽ chuyển đến Bắc Kinh, nơi
những người giỏi nhất làm việc. Anh nói giấc mơ lớn nhất của đời anh là
được sở hữu một chiếc xe hơi Lamborghini.
Chính phủ làm tất cả mọi thứ cho họ, muốn chào
mời họ một chất lượng cuộc sống mới. Người sinh viên ấy nên ở lại, việc
những nhân tài rời bỏ quê hương là một trong số những vấn đề lớn của
thành phổ Lan Châu. Những người nông dân nên mang trong mình hi vọng chứ
không phải cơn thịnh nộ. Và đương nhiên thị trưởng và bí thư đảng ủy
của thành phố này cũng nghĩ tới cả sự nghiệp của mình. Tăng trưởng kinh
tế vẫn luôn là thước đo thành công cho các chính trị gia địa phương.
Trong khi đó, thành phố này đang phát triển nhanh
chóng, với dân số hiện nay là 3,6 triệu người. Tuy nhiên Lan Châu, nằm
kẹp giữa những ngọn núi, cách đây 14 năm còn được coi là thành phố ô
nhiễm nhất thế giới, không thể mở rộng ra thêm nữa. Các quan chức thành
phố thậm chí đã suy nghĩ về việc san phẳng các đỉnh núi, nhưng thay vào
đó họ lại chọn vùng đất bằng phẳng mới xây nằm ngoài sân bay.
Ở Lan Châu cũng có những người thích đầu tư tiền
vào thành phố cũ hơn, nhưng họ không muốn tên mình được in lên báo. Sự
hiệu quả của Trung Quốc, vốn được nhiều người ở phương Tây khen ngợi,
luôn có cái giá của nó: sự im lặng của những người chỉ trích. Chính phủ
xác định điều gì là tốt, và khi một thứ được coi là tốt cho tất cả thì
cá nhân riêng lẻ sẽ phải tuân theo.
Tuy nhiên, “Lan Châu New Area” chỉ là một mảnh
nhỏ trong bức tranh ghép hình. Với chương trình phát triển miền Tây của
mình, Bắc Kinh còn muốn nhiều hơn thế. Trước tiên, Bắc Kinh muốn đưa khu
vực phía Tây theo kịp với phần còn lại của đất nước. Điều này tạo nên
sự ổn định, mà “ổn định” là từ được các nhà lãnh đạo chuyên chế của
Trung Quốc ưa thích. Ngoài ra, người ta cũng đưa chiến lược “Tiến về
miền Tây” vào kế hoạch 5 năm.
Kế hoạch 5 năm là một công cụ chính trị chuyên
chế, mà riêng việc soạn thảo nó thôi cũng mất tới hơn hai năm. Trước
tiên, một nhóm nhỏ các nhà hoạch định trong một nhóm lớn các nhà hoạch
định, nói chính xác hơn là Vụ Kế hoạch chiến lược thuộc ủy ban Phát
triển và Cải cách quốc gia (NDRC), sẽ phát triển những kiến nghị đầu
tiên, đương nhiên dưới sự chỉ đạo của ủy ban Trung ương Đảng và Bộ Chính
trị.
Sau đó, chính quyền các thành phố và các tỉnh
cũng đưa ra các kiến nghị của mình, cũng như các Bộ và các chuyên gia
đến từ các trường đại học và viện chiến lược. Rất nhiều bản thảo được
thẩm định, được sửa đổi cho phù hợp và được ủy ban Trung ương Đảng đánh
giá, cho đến khi một kế hoạch được đưa ra và đạt được sự nhất trí. Một
hiệu ứng phụ có lợi là việc soạn thảo kế hoạch này đã kết nối các cơ
quan trong bộ máy hành chính khổng lồ của Trung Quốc. Ngoài ra, một
nguyên tắc chung được áp dụng như ở bất cứ nơi nào trong đời sống chính
trị Trung Quốc, nơi các dự thảo liên tục được xem xét và các buổi hội
thảo không bao giờ chấm dứt: sự đồng thuận đi cùng với trách nhiệm, và
ai đồng ý với dự thảo thì sau này phải chịu trách nhiệm về nó.
Trong năm thứ 3 của kế hoạch 5 năm đang diễn ra
sẽ có đánh giá giữa kì về kế hoạch đó. Trong lần đánh giá gần đây nhất,
NDRC thậm chí còn hỏi ý kiến Ngân hàng Thế giới và cơ quan này đã công
bố báo cáo của riêng họ về việc thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ 11 vào
năm 2008. Và vào năm thứ 4 của kế hoạch, quá trình chuẩn bị cho kế hoạch
tiếp theo lại bắt đầu.
Đương nhiên những kế hoạch 5 năm của Trung Quốc
đã có nhiều thay đổi kể từ kế hoạch đầu tiên vào năm 1953. Trong khi
trước đây, các lãnh đạo Trung Quốc làm theo các kế hoạch 5 năm của Liên
Xô, thì hiện nay họ muốn điều tiết nền kinh tế dựa theo những nguyên tắc
cơ bản của thị trường, chứ không thay thế hẳn vai trò của thị trường.
Ngay cả tên gọi cũng có sự thay đổi: các quan chức Trung Quốc gọi đó là
chương trình, nhưng việc lập kế hoạch vẫn luôn diễn ra.
Các kế hoạch 5 năm có động lực của riêng nó, vì
thời điểm bắt đầu một kế hoạch mới theo quy định sẽ không trùng với thời
điểm thay đổi bộ máy lãnh đạo. Như vậy, nhà lãnh đạo mới thường sẽ tiếp
tục giữ nguyên kế hoạch đang diễn ra cùng với những mục tiêu của nó và
không thể tiến hành một sự thay đổi chính sách triệt để. Điều này có thể
khiến những nhà lãnh đạo theo đường lối cá nhân bực tức, vì việc tiếp
tục thực hiện theo kế hoạch cũ sẽ khiến họ khó tạo được danh tiếng cho
mình. Nhưng quy định này tạo nên tính liên tục trong bức tranh toàn cảnh
chính trị. Kế hoạch sẽ giúp kiềm chế quyền lực.
Ding Wenguang mơ được trở thành một phần của kế
hoạch 5 năm của chính quyền trung ương. Ding năm nay 48 tuổi, vóc người
nhỏ thó, khôn ngoan. Ding biết sự tham gia, một trong những yếu tố quan
trọng trong việc điều hành tốt một chính phủ, có vẻ ngoài như thế nào ở
Trung Quốc, khi người ta có sự kiên nhẫn. Và ông cũng biết Bắc Kinh mới
đây đang cố gắng kết hợp hai cách thức lãnh đạo: từ trên xuống duới và
từ dưới lên trên.
Ding cũng muốn chống lại sự đói nghèo ở khu vực
phía Tây, nhưng không chỉ với các khoản đầu tư, mà còn bằng ý tưởng, ông
là lãnh đạo một tổ chức phi chính phủ và là giảng viên tại Đại học Lan
Châu. Khi Ding đến ngôi làng Qingshuiling vào năm 2003, ông đã chứng
kiến một cái vòng luẩn quẩn: nông dân chặt cây để sưởi ấm, nấu nướng và
bán gỗ. Hậu quả là xói mòn và sạt lở đất. Thiên nhiên càng trừng phạt
con người thường xuyên hơn, thì con người càng nghèo hơn.
Ding muốn tạo ra “một vòng quay tốt”. Theo đó,
nông dân sẽ chăn nuôi bò, vì thế họ sẽ phải trồng cỏ và phân bò có thể
được chuyển đổi thành khí sinh học. Ban đầu, một tổ chức cứu trợ tài trợ
bò cho những người nghèo nhất làng. Những người này sẽ phải chuyển
những con bê cho những người nghèo thứ hai trong làng và thế hệ tiếp
theo của những con bê này sẽ được chuyển cho những gia đình nghèo thứ ba
trong số những hộ nghèo. Kết quả là nông dân giờ được sống trong những
ngôi nhà gạch, họ có nhiều máy kéo, xe gắn máy và điện thoại di động
hơn, và tất cả mọi người đều có tivi màu.
Nhưng liệu Ding làm cách nào để thuyết phục chính
phủ cho áp dụng mô hình của ông trên quy mô lớn? Ông có thể giải thích
như thế nào với chính phủ, rằng người ta phải quan tâm đến mọi mặt của
vấn đề, kể cả phân bò và quản lý thảm họa. Ding bắt đầu công việc vận
động hành lang.
Ai muốn thực hiện nguyện vọng của Ding, người đó
trước hết cần sự tin tưởng. Nhưng một vị trí nhất định trong xã hội là
rất cần thiết để xây dựng lòng tin. Ding nói: “Tôi là một giáo sư. Nếu
tôi chẳng là ai, các quan chức sẽ không lắng nghe tôi nói”. Mọi chuyện
càng trở nên dễ dàng nếu Ding có giải thưởng và một vị trí trong cơ quan
nhà nước, ví dụ như là đại biểu một hội đồng nhân dân. Ông đã được mời
đến dự hội thảo của chính quyền tỉnh, khi một trận sạt lở đất cướp đi
sinh mạng của 1500 người ở tỉnh Cam Túc. Ding hiện giờ là chuyên gia tư
vấn thường trực cho bộ Khoa học tại Bắc Kinh và thường viết các báo cáo
đánh giá. Ngoài ra Ding cũng là đảng viên, ông nói điều này rất quan
trọng ở Trung Quốc và bật cười.
Lúc đó, Ding trước hết cần tới một “người cộng
tác” trong chính quyền địa phương. May mắn thay, ông có quen biết với
một người trong chính quyền tỉnh, đó là cha vợ một trong số các sinh
viên của ông. Người này đảm bảo với Ding rằng các quan chức địa phương
sẽ quan tâm tới làng dự án của ông.
Một nhân tố khác cũng tham gia cuộc chơi, đó là
“quan hệ” (guanxi), có nghĩa là mối quan hệ giữa một người xin và một
người bảo trợ. Guanxi là một phần của văn hóa Trung Quốc và cả nền chính
trị của Trung Quốc. Điều kiện để có được guanxi là có điểm chung nào đó
với ai, ví dụ như học cùng trường phổ thông hoặc đại học hay cùng phục
vụ trong một đơn vị quân đội.
Ding từng làm việc 4 năm trong chính quyền địa
phương và phụ trách công tác xóa đói giảm nghèo. Những đồng nghiệp cũ
của ông đã giúp ông có được mối quan hệ với các cấp trên của họ. Việc
Ding từng cùng các quan chức đi khắp châu Âu để luyện tập “kĩ thuật động
não” (brainstorming) cũng rất hữu ích. Nhưng điều quan trọng nhất là
Ding trong tương lai sẽ tham gia dự án nghiên cứu của Viện Khoa học
Trung Quốc và do đó sẽ thường xuyên bay tới Bắc Kinh, ông nói: “Nếu bạn
có guanxi, bạn sẽ mất ít thời gian vận động hành lang hơn”.
Tuy nhiên, Ding cũng phải chỉ ra rằng cải cách
của ông có thể thực hiện được và ít tốn kém. Ông học được một điều rằng
trong khi cần rất nhiều cuộc gặp mặt với các quan chức, thì các bản báo
cáo ngược lại không nên dài quá 3 trang A4 và nhà hàng nơi họ gặp mặt
phải nấu ăn ngon. Ding cho biết: “Bữa tối có thể tạo ra bầu không khí
rộng mở và thân thiện, tạo điều kiện cho bạn trình bày tốt hơn những mối
quan tâm của mình”. Guanxi phát triển tốt trong những bữa tối kiểu này,
nơi người tham gia thoát khỏi những ràng buộc trong vai trò của họ.
Những bữa tiệc và chính trị là một cặp song sinh có quan hệ chặt chẽ với
nhau ở Trung Quốc.
Và do Ding liên tục đưa các nhà báo tới thăm
những ngôi làng dự án của ông và một trang web của đảng Cộng sản Trung
Quốc thậm chí đã đưa tin về ý tưởng của ông, Ding đã thành công. Ding
tin rằng mô hình của ông sẽ nằm trong chính sách điều hành của địa
phương vào năm 2014. Ông cũng trông đợi năm 2016 sẽ là một năm trọng đại
đối với ông, khi Bắc Kinh đưa ý tưởng của ông vào kế hoạch 5 năm tiếp
theo.
Trong lúc đó, Chính phủ Trung Quốc cũng đang cần
tới sự giúp đỡ trong việc điều hành đất nước. Lí do cho việc này đã được
Thủ tướng Ôn Gia Bảo thẳng thắn thừa nhận trước đó: “Do thực trạng kinh
tế của đất nước là rất phức tạp, nên việc trông đợi một nhóm nhỏ các
nhà lãnh đạo luôn đưa ra những quyết định đúng đắn là không thực tế. Do
đó, chúng ta phải tìm kiếm những tư vấn của các chuyên gia, để quy trình
ra quyết sách khoa học hơn và dân chủ hơn”. Quản lý chuyên nghiệp, vốn
cũng là một mặt của việc điều hành tốt chính phủ, đang là một yêu cầu
của Bắc Kinh.
Bộ não của quyên lực tại Trung Quốc có trụ sở là
một ngôi nhà cao tầng bằng gạch màu nâu nhạt: Viện Khoa học xã hội Trung
Quốc (CASS). Cơ quan này là một trong số các viện chiến lược quan trọng
nhất của Trung Quốc. Nhưng khác với các viện chiến lược ở phương Tây,
nơi sự độc lập với chính phủ gia tăng tính xác thực của bản thân các cơ
quan này, những viện chiến lược có tầm ảnh hưởng lớn của Trung Quốc
thường có mối quan hệ chặt chẽ với chính phủ.
Đôi khi, Quốc vụ viện Trung Quốc giao những nhiệm
vụ nhất định cho viện này, ví dụ như các giáo sư của viện soạn thảo các
kiến nghị cho luật dân sự mới. Trong trường hợp khác, Bộ Đường sắt
Trung Quốc muốn biết chuyện gì sẽ xảy ra nếu hành khách phải xuất trình
giấy tờ tùy thân khi mua vé tàu. Lúc thì CASS tự thúc đẩy những cải
cách, ví dụ như việc hợp nhất các cơ quan chính phủ. Và đương nhiên cả
Thủ tướng ôn Gia Bảo cũng nhờ đến các chuyên gia của CASS để có những tư
vấn trong chính sách kinh tế. Nhiều khi CASS thậm chí công khai chỉnh
sửa các cơ quan chính phủ, cơ quan này đã từng chỉ trích Cục Thống kê do
những sai sót trong tính toán tỉ lệ lạm phát.
Nhà cải cách Đặng Tiểu Bình đã bắt đầu thời kì
các chuyên gia nhận được sự kính trọng ở Trung Quốc. Thay vì Mao và hệ
tư tưởng, ông tập trung vào sự chuyên nghiệp và kiến thức và muốn giới
trí thức đóng góp vào công cuộc hiện đại hóa Trung Quốc. Trong khi đó,
Đại học Pennsylvania cho biết ở Trung Quốc có 425 viện chiến lược, xếp
thứ hai thế giới về số lượng các cơ quan này, chỉ đứng sau Mỹ với 1815
viện.
Nền chính trị Trung Quốc đang theo đuổi một hình
mẫu chung: trước hết các ý tưởng được đưa ra xem xét, sau đó chúng được
thử nghiệm. Chính phủ đã biến các thử nghiệm này thành các quy định. Họ
cho các phòng thí nghiệm nhỏ ở cấp địa phương áp dụng những thử nghiệm
này, khi những dự án thử nghiệm này thu được thành công và có thể áp
dụng được ở nhiều vùng khác nhau, chính quyền mới dám áp dụng các cải
cách trên quy mô lớn hơn. Phương thức này hoàn toàn ngược lại với hình
mẫu nhà nước hiến pháp của phương Tây, nơi các quy định được đưa ra
trước, sau mới đến việc áp dụng.
Phiên bản của Trung Quốc có những ưu điểm như
sau: người ta có thể đánh giá tốt hơn các kết quả mà những đổi mới này
đern lại. Những kết quả thu được khi đem thử nghiệm vào thực tiễn cũng
thuyết phục được cả những người phản đối. Người ta phát triển các hình
mẫu có tính cạnh tranh và giữ được sự linh hoạt. Nhà Hán học Sebastian
Heilmann gọi Trung Quốc là một “hệ thống chuyên chế đang học hỏi”.
Việc áp dụng các đặc khu kinh tế trong những năm
1980 phù hợp với hình mẫu này. Ở Trung Quốc có các dự án tiên phong
trong lĩnh vực y tế, cải cách lương hưu và hệ thống đăng kí. Thu phí
đường bộ, quy định cấm hút thuốc hoặc các yêu cầu khi du lịch Đài Loan,
tất cả đều được đem ra thử nghiệm.
Chính phủ thậm chí còn cho thử nghiệm ở cấp độ
địa phương những yếu tố của “điều hành chính phủ tốt” mà bình thường họ
sẽ từ chối: sự minh bạch và cho phép người dân bày tỏ ý kiến. Vì thế mà
các khu vực như Ôn Lĩnh và Bạch Miêu trở nên nổi tiếng nhờ công khai
ngân sách của mình và liệt kê chi tiết các khoản chi tiêu. Việc này đã
thúc đẩy tờ báo nhà nước “China Daily” cho đăng tải một bài báo với nhan
đề “Ngân sách minh bạch, người dân hạnh phúc”. Bài báo này đã đưa ra
kết luận rằng công khai ngân sách đã dẫn đến việc ít người dân phàn nàn
về việc lãng phí tiền thuế và chấm dứt nạn lạm dụng quỹ công.
Đây là những tín hiệu nhỏ của thiện ý mà Chính
phủ Trung Quốc đang gửi tới người dân. Luật môi trường, trong đó yêu cầu
phải thu thập ý kiến của công chúng được coi là một cột mốc lịch sử.
Thậm chí người dân còn được mời đóng góp ý kiến cho kế hoạch 5 năm thông
qua email.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc giờ đây cảm thấy rằng
họ không thể điều hành đất nước theo cách riêng của họ nữa và họ đang
cảm nhận được áp lực. Mỗi năm ở Trung Quốc xảy ra gần 180.000 cái được
gọi là các vụ việc đông người. Người dân đã trở nên quen thuộc với việc
ngồi biểu tình và chặn các con phố để thể hiện mối quan tâm của mình.
Cái trước đây chỉ là vấn đề cho một số ít người dân, nay đã phát sinh
những hành động, bày tỏ tình đoàn kết trên cả nước. Internet đã trở
thành nơi thể hiện ý kiến và những cái mới. Ví dụ như những tin đồn về
một cuộc đảo chính ở Bắc Kinh có thể nhận được nhiều sự quan tâm, vì các
nhà cầm quyền Trung Quốc thường hành xử trong bí mật và do không có tự
do báo chí, người dân chỉ còn cách suy đoán. Cái thực sự xảy ra trên
Internet là sự tham gia trực tiếp, sự tham gia này tuy ngắn ngủi nhưng
mạnh mẽ, một sự tham gia bị dồn ép hơn là tự nguyện vào đời sống chính
trị.
Các quan chức ở Lan Châu cũng đã phải nếm trải
cơn giận dữ của người dân. Khi họ muốn tổ chức một cuộc chạy xuyên thành
phố vào ngày đầu tiên của năm mới 2012, nghệ sĩ Ma Qizhi đã phản đối
bằng cách viết trên mạng Sina Weibo, một mạng xã hội của Trung Quốc:
“Hãy từ chối trở thành cái máy lọc bằng người sống”. Người dân Lan Châu
không nên hít thở không khí bị ô nhiễm vào phổi của họ.
Làn sóng phản đối lan truyền trên mạng Internet
chỉ trong vài ngày, hơn 10.000 người đã thảo luận những ý kiến của họ về
kế hoạch của thành phố Lan Châu. Một người bình luận: “Những người ra
quyết định ắt đã nuốt phải một loại thuốc nào đó khi họ cho trẻ em chạy
bộ trong những điểu kiện như thế này”. Một người khác viết: “Ở Trung
Quốc các nhà lãnh đạo quan tâm đến việc giữ thể diện của họ hơn là quần
áo lót của họ, nên họ sẽ không rút lại những chỉ thị này”.
Cơ quan thông tấn nhà nước thậm chí đã đưa tin có
thiện cảm với những người phản đối. Cơ quan thể thao địa phương tuyên
bố rằng sau này họ sẽ lưu ý đến những kiến nghị của cơ quan môi trường.
Đối với nghệ sĩ Ma, đây là một bài học mà anh
cũng có phần đóng góp: “Điều tồi tệ nhất là người dân không bày tỏ điều
mà họ muốn nói ra. Những người đóng thuế nuôi nhóm người này, do đó họ
nên hoàn thành tốt nghĩa vụ của họ”.
Chính phủ Trung Quốc phải dần làm quen với việc
người dân sẽ ràng buộc trách nhiệm lên họ. Sự lạc quan vẫn đang tràn
ngập quốc gia này. Kinh nghiệm rằng mọi thứ sẽ trở nên tốt đẹp hơn cho
tất cả mọi người đã tạo dấu ấn lên xã hội Trung Quốc. Sự kết hợp giữa
tăng trưởng kinh tế và lòng yêu nước đã tạo cho chính phủ sự hợp pháp và
giáo dục người dân thành một xã hội của những người tiêu dùng và những
người yêu nước.
Nhưng những nông dân, những cử nhân đại học thất
nghiệp và những người dân ở phía Tây cũng muốn được hưởng phần của mình.
Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã nhận diện tham nhũng – ngược lại với
“điều hành chính phủ tốt”, là một trong những nguy cơ đe đọa lớn nhất
đối với sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Theo xếp hạng mới nhất
của Tổ chức Minh bạch quốc tế, Trung Quốc đứng ở vị trí thứ 75 trong số
183 nước. Bắc Kinh đã cho trừng phạt nặng, thậm chí áp dụng cả mức án
tử hình đối với những người bị cáo buộc tham nhũng, thế nhưng bằng cách
đổ lỗi lên những cá nhân riêng lẻ, Bắc Kinh muốn đánh lạc hướng dư luận
khỏi những sai lầm trong hệ thống.
Một số người đã đơn giản từ chối thỏa thuận của
Chính phủ Trung Quốc với chính người dân: Chúng tôi sẽ không can thiệp
vào cuộc sống riêng của bạn nếu bạn cũng không tham gia vào chính trị.
Những nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc phải vào tù vì những giá trị
mà chỉ một số ít người dân phương Tây nghi ngờ. Nhưng một số người dân
phía Tây Trung Quốc đã quên rằng quyền bầu cử, bộ máy tư pháp độc lập và
nhà nước pháp quyền dân chủ không bao giờ chỉ là một công cụ để đạt
được mục đích, không bao giờ chỉ là thứ đem lại kết quả. Tự bản thân
chúng là những giá trị riêng. Phần lớn người dân Trung Quốc đang hài
lòng với những kết quả, nhưng chúng phải thực sự tốt. Một nhóm nhỏ những
người khác muốn nhiều hơn, và họ đang bị giam cầm vì những ý kiến của
mình.
Không một chính phủ nào làm việc đó có thể tự gọi mình là một chính phủ tốt, kể cả khi họ đạt được những kết quả tốt.
